ΜΑΘΗΤΕΣ - ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ
ΤΟ ΜΑΡΑΣΛΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟΝ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΝΟΥΚΑ
Το αρχικό διδακτήριο δεν επαρκεί πια και είναι απαραίτητη η επέκταση του και η ίδρυση οικοτροφείου. Το 1902 η σχολή έχει 55 οικότροφους , 11 ημιτρόφους και 30 εξωτερικούς μαθητές , σύνολο 96, που πληρώνουν δίδακτρα από 6 εώς 20 λίρες το χρόνο (στοιχεία 1907)
Αγραφιώτου -Ζαχοπούλου Π., Σχολεία της Θεσσαλονίκης, εκδ.Ιανός, Θεσσαλονίκη, 1997, σελ. 114-116
ΣΧΟΛΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ
Κατά το πρώτο σχολικό έτος (1907-1908) γράφτηκαν στη σχολή 162 μαθητές ,όλοι Ελληνες εκ των οποίων 14 στο δημοτικό , 68 στις τρεις πρώτες γυμνασιακές τάξεις και 80 στις τέσσερις τελευταίες . Δέκα χρόνια μετά την ίδρυση της , το σχολικό έτος 1917-1918 η σχολή διέθετε 458 μαθητές. Από τους μαθητές του 1907, μόνον το 20% προέρχονταν από τη Θεσσαλονίκη, ενώ οι υπόλοιποι από τη Θράκη (25%) , τη λοιπή Μακεδονία (25%) και τέλος την Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Τα μεγέθη αυτά δείχνουν πόσο μεγάλη ήταν η ζήτηση για εμπορική παιδεία στον βορειοελληνικό χώρο και ότι η προσφορά τέτοιας παιδείας υπήρχε μόνο στην Θεσσαλονίκη.
Πάντοτε κατά το σχολικό έτος 1907-1908 ,ένας στους τέσσερις μαθητές ήταν ορφανός από πατέρα, ένδειξη που πρέπει να συνεκτιμηθεί στους λόγους προτιμήσεως της σχολής (αυστηρή σχολή με οικοτροφείο) ειδικότερα και της εμπορικής παιδείας γενικότερα. Από τους υπόλοιπους γονείς 57% ήταν έμποροι , 15% υπάλληλοι και 17% βιοτέχνες και μικροεπεγγελματίες. Έχουμε εδώ μια ένδειξη ότι το γόητρο της μέσης εμπορικής σχολής επεκτάθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα μεταξύ των μικροεπαγγελματιών.
Η μεγάλη αναλογία μαθητών με πατέρα έμπορο είναι εξόχως αποκαλυπτική για δυο σημεία που αφορούσαν τη νοοτροπία των ελλήνων εμπόρων του βορειοελληνικού χώρου. Πρώτον την πίστη τους στο επάγγελμα τους ,αφού η εγγραφή των παιδιών τους σε μια εμπορική σχολή είναι τεκμήριο ότι τα προόριζαν για τις επιχειρήσεις τους. Δεύτερον την αξία που έδιναν στην μόρφωση , αφού δε θεωρούσαν αρκετή την απλή εμπειρική τριβή με το εμπόριο αλλά αποζητούσαν την εκπαιδευτική ενίσχυση των παιδιών τους.
Χεκίμογλου Ε . Α., Θεσσαλονίκη Τουρκοκρατία και μεσοπόλεμος , εκδ. University Studio Press/Έκφραση, Θεσσαλονίκη 1996.
Θυμάται ο Π. Ωρολογάς
"...Είμαστε μικροί μαθηταί στο Ελληνογαλ-λικό Εμπορικό και Πραχτικό Λύκειο του Στ. Νούκα...
Τουρκιά την εποχή εκείνη, στον Λευκό Πύργο κυμάτιζεν η κόκκινη ση-μαία με το μισοφέγγαρο.....
(Όμως εμείς] δεν είχαμε τίποτε απ' τις συνήθειες και τη μιζέρια του ραγιά. Ζούσαμε τολμηρά και ελεύθερα. Η Ελλάδα ήταν κάτι πλούσιο και ωραίο, δίχως ατέλειες... γεμάτη αρετές, γεμάτη ευφυϊα, γενναία και ανίκητη. Ένας τόπος για Θαυμασμό και προσκύνημα.
'Οταν είχαμε άδεια, βγαίναμε στους δρόμους και κρατούσαμε ένα στέμμα στο πέτο. Οι Τούρκοι δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον να προ-σέξουν τέτοιες λεπτομέρειες....
Άλλωστε, πιστεύαμε ακλόνητα ότι σε λίγους μήνες, σε δύο-τρία χρό-νια, Θα έλθουν οι έλληνες. Δεν χωρούσε συζήτηση απάνω σε τέτοια βεβαιότητα.. .
Μια μέρα. ο καθηγητής μας ο Μαλούτας, μας πήρε για μία επίδειξη γύρω από το σχολείο. Τραγουδούσαμε τα ελληνικά τραγούδια άφοβα: Εσείς τον Τούρκο σφάξατε
Τον τύραννο σπαράξατε!!!
Με ζωηρότατη αφέλεια τα τραγουδούσαμε αυτά. ξέροντας ότι οι Τούρ-κοι δεν έχουν αυτιά και δεν ακούνε... Παρακμή... Ήσαν αδιάφοροι, φιλοσοφημένοι, ήρεμοι και είχαν χάσει ακόμα και το μίσος για τους "γκιαούρηδες". . .
Αγραφιώτου -Ζαχοπούλου Π., Σχολεία της Θεσσαλονίκης, εκδ.Ιανός, Θεσσαλονίκη, 1997, σελ. 114-116
Οι μαθητές του πρώτου γυμνασίου
"Στο πρώτο Γυμνάσιο φοιτούσαν τα παιδιά των μικροαστικών οικογενειών, που κατοικούσαν στις συνοικίες ΠΙαπάφη, Αγ. Τριάδας, Ανάληψης και Ντεπό. Αυτά διακρίνονταν για τους "καλούς" τους τρόπους, σε αντίθεση με τους μαθητές των άλλων Γυμνασίων, που ήταν `μόρτες". Φορούσαν πάντοτε το ίδιο πηλίκιο με την απαίσια εκείνη κουκουβάγια, δεν έκαναν σκαλομαρία στα τραμ, δεν πήγαιναν στα χοροδιδασκαλεία, ούτε στους κινημα-τογράφους Μοντέρν, Αττικόν και Κυβέλεια, που θεωρούνταν ά-ντρα αλητείας. Ήταν μελετηροί (...]. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι απ' τα άλλα Γυμνάσια δεν βγήκαν άριστοι μαθητές και απ' το πρώτο Γυμνάσtο "στουρνάρια".
Αγραφιώτου -Ζαχοπούλου Π., Σχολεία της Θεσσαλονίκης, εκδ.Ιανός, Θεσσαλονίκη, 1997, σελ. 114-116
ΜΑΘΗΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά δεδομένα ο μαθητικός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της απελευθέρωσης αποτελούσε το 8,8% του συνολικού πληθυσμού της πόλης.
Γούναρης Κ. Βασίλης, "Θεσσαλονίκη,1830-1912: Ιστορία, Οικονομία και Κοινωνία", ΧασιώτηςΙ.Κ.(επιμ.), Τοις αγαθοίς Βασιλεύουσα Θεσσαλονίκη, Ιστορία και Πολιτισμός, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1997.
Ιστορίες της γιαγιάς μου για την Θεσσαλονίκη
Η γιαγιά μου που ήταν δασκάλα, στην διήγηση της χρησιμοποιούσε πολλές εκφράσεις της καθαρεύουσας.
Ακόμη μεταχειριζόταν μερικές λέξεις, που σήμερα ακούγονται πολύ σπάνια, όπως: να κενώσω το φαγητό, να συγκεριάνω το γάλα, έφυγε άναυλα. Η μεγάλη μου αδελφή ήταν δασκάλα. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας δούλευε σε ελληνικό σχολείο στην άνω πόλη. Επειδή ήταν πολύ νέα, ερχόταν κάθε πρωί μια γριά επιστάτρια και την συνόδευε από το σπίτι μέχρι το σχολείο.
Ένα πρωί βλέπει η επιστάτρια τον αγά να τις περιμένει στον δρόμο. “Τα ενοίκια θα θέλει”, λέει στην αδελφή μου. “Προχώρα καλή μου θα τον συγκυρίσω εγώ”.Μόλις πλησίασαν, λέει ο αγάς: “Τι θα γίνει, κυρά; Τόσα ενοίκια μου χρωστάς, πότε θα με πληρώσεις;” “Δε μου λες ,αγά μου”, του απάντησε η επιστάτρια δείχνοντας την αδελφή μου. “Πώς με προσβάλλεις έτσι μπροστά στην κυρία; Άμα έχω λεφτά θα σε πληρώσω, άμα δεν έχω δεν θα σε πληρώσω”.Ο αγάς τα έχασε. Δεν είπε τίποτα και έφυγε.
Στη Θεσσαλονίκη ζούσαν πολλοί Εβραίοι. Η περιοχή της πλατείας Αριστοτέλους μέχρι την Εγνατία ήταν εβραϊκή συνοικία. Υπήρχαν εβραίοι πολύ πλούσιοι και πολύ φτωχοί. Οι φτωχές οικογένειες έμεναν πολλές μαζί σε ένα σπίτι. Κάθε οικογένεια είχε ένα δωμάτιο και το σαλόνι ήταν κοινό. Τα Σάββατα δεν έκαναν καμία δουλεία. Ούτε λυχνάρι δεν άναβαν μόνοι τους, αλλά φώναζαν χριστιανούς να τους το ανάψουν.
Η διευθύντρια του παρθεναγωγείου ήταν πολύ αυστηρή. Δεν μας άφηνε να φοράμε κορδελάκια ή χτενάκια Και απαγόρευε αυστηρά να κάνουμε τα μαλλιά μας σγουρά, όπως ήταν τότε της μόδας. Έκανε λοιπόν κάθε πρωί έλεγχο στο μήκος των μαλλιών των μαθητών.
Κατσιφαράκης Κ., "Ιστορίες της γιαγιάς μου για την Θεσσαλονίκη", Παρατηρητής 21-22(1993), σ. 91-97.
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Το ελληνικό Γυμνάσιο και το Παρθεναγωγείο της Θεσσαλονίκης ήσαν εξαίρετα κέντρα παιδείας και εθνικού φρονηματισμού. Οι Φιλόπτωχες Αδελφότητες των Κυρίων και των Κυριών βρίσκονταν τότε σε μία εκπληκτική δραστηριότητα εθνικών, κοινωνικών και φιλανθρωπικών εκδηλώσεων. Μεγάλοι Εθνικοί Ευεργέτες είχαν υψώσει στη Θεσσαλονίκη μνημεία ευποιίας και παιδείας. Το Παπάφειον Ορφανοτροφείον, το Θεαγένειον Νοσοκομείον, το Χαρίσειον Γηροκομείον κ’ ένα σωρό άλλα ιδρύματα ήσαν δείγματα ζωντανά του πατριωτισμού των Ελλήνων. Μουσικοί και αθλητικοί σύλλογοι συμπλήρωναν την αγωγή των σχολείων. Και πάνω απ’ όλα αυτά κυριαρχούσε το βαθύ θρησκευτικό αίσθημα των Θεσσαλονικέων, που έπαιρνε συγκεκριμένη έκφραση μέσα στις ταπεινές αλλά πολυάριθμες εκκλησίες .
Βαφόπουλος Γ., Το παραμύθι της Θεσσαλονίκης, Παρατηρητής 1992.
Αναλογία
Το 1912 η αναλογία του αριθμού των μαθητών σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό της πόλης ήταν 8,8%.
Χασιώτης Ι. Κ., " Η πρώτη μετά την πρώτην. Αναζητώντας διαχρονικά χαρακτηριστικά και τομές στην ιστορία της Θεσσαλονίκης.", Χασιώτης Ι., Τοις Αγαθοίς βασιλεύουσα Θεσσαλονίκη, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1997
Σερβική Αστική Σχολή
Χασιώτης Κ.Ι., Τοις αγαθοίς βασιλεύουσας , Θεσσαλονίκη, ιστορία και πολιτισμός, εκδ. Παρατηρητής 1997
Μαθητές Β' Γυμνασίου
Χασιώτης Κ.Ι. ,Τοις αγαθοίς βασιλεύουσα , Θεσσαλονίκη, ιστορία και πολιτισμός, εκδ. Παρατηρητής 1997
Κέντρο Λευκού Πύργου
Αγραφιώτου - Ζαχοπούλου Π., Σχολεία της Θεσσαλονίκης, εκδ. Ιανός, 1997.
Τηλεγράφημα προς τον Βενιζέλο
Αγραφιώτου - Ζαχοπούλου Π., Σχολεία της Θεσσαλονίκης, εκδ. Ιανός, 1997.
Τετράδιο 1915
Αγραφιώτου - Ζαχοπούλου Π., Σχολεία της Θεσσαλονίκης, εκδ. Ιανός, 1997.
Τα σχολεία στο Θωρηκτό "Αβέρωφ"
Αγραφιώτου - Ζαχοπούλου Π., Σχολεία της Θεσσαλονίκης, εκδ. Ιανός, 1997.
Στρατολογία μαθητών
Αγραφιώτου - Ζαχοπούλου Π., Σχολεία της Θεσσαλονίκης, εκδ. Ιανός, 1997.
Οι Απόφοιτοι του Ελληνικού Γυμνασίου του 1900
Αναστασιάδης Γ., Χεκίμογλου Ε., Όταν η Θεσσαλονίκη μπήκε στον 20ο αιώνα, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2000.
Μαθητές Αμερικάνικης Γεωργικής Σχιολής
Αναστασιάδης Γ., Χεκίμογλου Ε., Όταν η Θεσσαλονίκη μπήκε στον 20ο αιώνα, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2000.
Παρέλαση ελληνικών σχολείων 1906
Αναστασιάδης Γ., Χεκίμογλου Ε., Όταν η Θεσσαλονίκη μπήκε στον 20ο αιώνα, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2000.
Απόφοιτοι Παπαφείου 1921
Ζαφείρης Χρ., Παπατζήκας Αρ., Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960 Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1994.
Νηπιαγωγείο Μονής Βλατάδων 1902
Ζαφείρης Χρ., Παπατζήκας Αρ., Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1994.
Γαλλικό Παρθεναγωγείο 1903
Ζαφείρης Χρ., Παπατζήκας Αρ., Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1994.
Μαθητές Γερμανικής Σχολής 1902
Ζαφείρης Χρ., Παπατζήκας Αρ., Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1994.
Μαθήτριες Παρθεναγωγείου Θεσσαλονίκης 1911
Ζαφείρης Χρ., Παπατζήκας Αρ., Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1994.
Μαθητές τραυματιοφορείς μετά το 1912
Ζαφείρης Χρ., Παπατζήκας Αρ., Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960 Εν Θεσσαλονίκη 1900-1960, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1994.
Ελληνικό Γυμνάσιο
Αδελφοί Μανάκια. Πρωτοπόροι της εικόνας στα Βαλκάνια, εκδ. Καστανιώτης /inter@ctive, Αθήνα 1997 .
Μαθήτριες
Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Αστικό Ελληνικό Σπίτι στη Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη 1985.
Γυμνάσιο Αρρένων
Μέγας Γιάννης, Οι «Βαρκάρηδες» της Θεσσαλονίκης. Η αναρχική βουλγαρική ομάδα και οι βομβιστικές ενέργειες του 1903, εκδ. Τροχαλία, Αθήνα 1994.
Μαθήτες και εκπαιδευτικοί της Alliance
Αγραφιώτου -Ζαχοπούλου Π., Σχολεία της Θεσσαλονίκης, εκδ.Ιανός, Θεσσαλονίκη, 1997, σελ. 114-116