Στο τέλος της δεκαετίας του ’60 άρχισε να διαμορφώνεται στους κόλπους των λογοτεχνικών σπουδών η φεμινιστική κριτική, η οποία και επέφερε, γενικότερα, σημαντικές αλλαγές στη θεωρία και κριτική της λογοτεχνίας: κλόνισε το αυτονόητο, ότι δηλαδή ο αναγνώστης, ο συγγραφέας και ο κριτικός της Δυτικής Λογοτεχνίας είναι γένους αρσενικού. Aντίθετα, έδειξε ότι οι γυναίκες κριτικοί και αναγνώστριες έχουν διαφορετικές αντιλήψεις και προσδοκίες για τη λογοτεχνική εμπειρία και ακόμη ότι έχουν ενδιαφέρουσες ιστορίες να πουν σχετικές με τη δική τους κουλτούρα. H φεμινιστική κριτική, είτε επιλέγοντας να δείξει τις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις των διαφορών κατά φύλο είτε σχηματοποιώντας τους τρόπους με τους οποίους τα λογοτεχνικά γένη και είδη κουβαλούν αξίες αντρικές ή γυναικείες είτε δίνοντας έμφαση στο γεγονός ότι είχε αποκλεισθεί η γυναικεία άποψη από τη θεωρία και κριτική της λογοτεχνίας, κατάφερε πάντως να καταστήσει το "γένος" (gender) βασική κατηγορία στη διαδικασία της λογοτεχνικής ανάλυσης.
Mέσα από αυτή την οπτική, θα προσπαθήσουμε στο μάθημα αυτό να εξετάσουμε τις απεικονίσεις του γυναικείου φύλου σε κείμενα λογοτεχνικά, κυρίως σε αυτά που απευθύνονται σε μικρές ηλικίες, διότι τότε είναι πολύ πιο καθοριστικές οι επιρροές για τη διαμόρφωση της ταυτότητας του φύλου, αλλά περιστασιακά και σε κείμενα για ενηλίκους. Δηλαδή, κείμενα που εμπεριέχονται στα αναγνωστικά του (δημοτικού) σχολείου, παραμύθια λαϊκά και διασκευασμένα/έντεχνα παραμύθια που αποσκοπούν σε (επιτυχημένες ή μη) ανατροπές των στερεοτύπων για τα φύλα, λογοτεχνικά κείμενα για παιδιά, λογοτεχνικά κείμενα για ενηλίκους.

BIBΛIOΓPAΦIA:
Feminist Criticism. Essays on Women, Literature, Theory (επιμέλεια E. Showalter), Pantheon Books, New York 1985.
Feminisms. An Anthology of Literary Theory and Criticism (επιμέλεια R.Warhol – D.P. Herndl), Rutgers University Press, New Brunswick – New Jersey 1993.
Girls, Boys, Books, Toys. Gender in Children’s Literature and Culture (επιμέλεια B.L.Clark – M.R. Higonnet), The Johns Hopkins University Press, Baltimore – London 1999.
Ways of Being Male. Representing Masculinities in Children’s Literature and Film (επιμέλεια J.Stephens), Routledge, New York - London 2002.
The Classic Fairy Tales (επιμέλεια M. Tatar), Princeton University Press, Norton - Company, New York - London 1999.
Δ. Αναγνωστοπούλου: «Γυναικεία μυθιστορηματικά πρόσωπα στο σύγχρονο νεανικό μυθιστόρημα», Το σύγχρονο ελληνικό παιδικό - νεανικό μυθιστόρημα (επιμέλεια Τ. Τσιλιμένη), Σύγχρονοι ορίζοντες, Αθήνα – Θεσσαλονίκη 2004: 155-166.
Δ. Αναγνωστοπούλου: Αναπαραστάσεις του γυναικείου στη λογοτεχνία, Πατάκης, Αθήνα 2007.
Ε. Badinter: ΧΥ Η ανδρική ταυτότητα (μετάφραση Λ. Σταματιάδη), Κάτοπτρο, Αθήνα 1994.
R. Bottigheimer: Grimm's Bad Girls and Bold Boys. The Moral and Social Vision of the Tales, Yale University Press, New Haven - London 1987.
Α. Γιαννικοπούλου: «Κι έζησαν αυτοί/ αυτές καλά και εμείς καλύτερα. Θέσεις και αντι-θέσεις για τη γυναίκα των εικονογραφημένων παραμυθιών» στο συλλογικό τόμο Φύλο και πολιτισμός (υπό δημοσίευση).
B. Γουλφ: Ένα δικό σου δωμάτιο (μετάφραση M. Δαλαμάνγκα), Oδυσσέας, Aθήνα 1980.
R. W. Connell: Masculinities, University of California Press, Berkeley - Los Angeles 1995.
Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή: «Θεωρίες για τις διαφορές των φύλων», Εκπαίδευση και Φύλο (επιμέλεια Β.Δεληγιάννη - Σ.Ζιώγου), Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1994: 41-60.
M. Higonnet: « La politique dans la cour de recreation: la critique feministe et la litterature enfantine», Culture, texte et jeune lecteur (actes du X Congres de l' International Research Society for children's literature), Presses Universitaires de Nancy 1993: 110-125.
M. Higonnet: «Diffusion et debats du feminisme», Ecriture feminine et Litterature de jeunesse (επιμέλεια J.Perrot - V.Hadengue), La Nacelle - Institut Charles Perrault, Paris 1995: 17-23.
Χ. Ιγγλέση: Πρόσωπα γυναικών, προσωπεία της συνείδησης, Οδυσσέας, Αθήνα 1990.
C. Kamenetsky: The Brothers Grimm and their Critics. Folktales and the Quest for Meaning, Ohio University Press, Athens 1992.
Μ. Κανατσούλη: «Τύποι γυναικών και γυναικείες ‘φωνές’ στα βιβλία του δημοτικού σχολείου», Φύλο και σχολική πράξη (επιμέλεια Β.Δεληγιάννη - Σ. Ζιώγου), Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1997: 303-313.
Μ. Κανατσούλη: Πρόσωπα γυναικών σε παιδικά λογοτεχνήματα. Όψεις και απόψεις, Πατάκης, Αθήνα 1997.
K. Kidd: «Introduction: Lesbian/Gay literature for Childhood and Young Adults», Children’s Literature Association-Quarterly 23, 3 (Fall 1998): 114-119.
K. Kidd: «Boyology in the Twentieth Century», Children’s Literature 28 (2000): 44-72.
K. Kidd: Making American Boys: Boyology and the Feral Tale, University of Minnesota Press, Mineapolis – London 2004.
Ε. Μαραγκουδάκη: Εκπαίδευση και διάκριση των φύλων. Παιδικά αναγνώσματα στο νηπιαγωγείο, Οδυσσέας, Αθήνα 1993.
T. Moi: «Feminist, Female, Feminine», The Feminist Reader (επιμέλεια C.Belsey - J.Moore), Macmillan Press, London 1989: 117-132.
Μ. Μπετελχάιμ: Η γοητεία των παραμυθιών (μετάφραση Ε. Αστερίου), Γλάρος, Αθήνα 1995.
P. Nodelman: «Children's Literature as Women's Writing», Children's Literature Association-Quarterly 13.1 (1988): 31-34.
A. Oικονομίδου: «Πρίγκιπας βάτραχος ή πριγκίπισσα βατραχούλα; H διακειμενικότητα σαν μέσο κριτικής ανάγνωσης», Διαδρομές 47 (1997): 215-220.
Α. Οικονομίδου: «Τελικά τα αγόρια κλαίνε; Έμφυλες ταυτότητες στη λογοτεχνία για μικρές ηλικίες: μια πρώτη προσέγγιση», Κείμενα 1(2004): 1-10.
Γ. Παπαντωνάκης: «Η γυναικεία παρουσία σε ελληνικά παιδικά κείμενα επιστημονικής φαντασίας», Το σύγχρονο ελληνικό παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα (επιμέλεια Τ. Τσιλιμένη), Σύγχρονοι ορίζοντες, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2004: 167-175.
L. Paul: «Enigma Variations: What Feminist Theory Knows about Children’s Literature», Children’s Literature. The Development of Criticism (επιμέλεια P. Hunt), Routledge, London - New York 1990: 148-166.
L. Paul: «Feminist Criticism: From Sex-Role Stereotyping to Subjectivity», International Companion Encyclopedia of Children’s Literature (επιμέλεια P.Hunt), Routledge, London – New York 1996: 101-112.
L. Paul: Reading Other-Ways, The Thimble Press, Woodchester 1998.
J. Roller: The Politics of the Feminist Novel, Greenwood Press, New York - Connecticut - London 1986.
R. Seelinger Trites: Waking Sleeping Beauty. Feminist Voices in Children’s Novels, University of Iowa Press, Iowa City 1997.
E. Showalter: A Literature of Their Own, Princeton University Press, Princeton- New Jersey 1999.
Μ. Τζαφεροπούλου: «Πατέρας και παππούς: Το νέο περιεχόμενο δύο παραδοσιακών ιδιοτήτων στη σύγχρονη ελληνική παιδική-νεανική λογοτεχνία», Διαδρομές 56 (χειμώνας 1999): 246-251.
Y. Verdier: «H Kοκκινοσκουφίτσα στην προφορική παράδοση», Σκούπα 5 (1981): 25-35.
Α. Ζερβού: «Η εκθήλυνση της (επαν)αφήγησης: Γυναικεία φωνή και εσωτερική εστίαση», Πρόσωπα και προσωπεία του αφηγητή στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία της τελευταίας τριακονταετίας (επιμέλεια Γ. Παπαντωνάκης), Πατάκης, Αθήνα 2006: 97-130.
J. Zipes: Don’t Bet on the Prince. Contemporary Fairy Tales in North America and England, Routledge, New York 1986.
Σ. Ζιώγου-Καραστεργίου: «Η εξέλιξη του προβληματισμού για τη γυναικεία εκπαίδευση στην Ελλάδα», Εκπαίδευση και Φύλο (επιμέλεια Β. Δεληγιάννη - Σ. Ζιώγου), Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1994: 71-90.

Μελετούμε ιδεολογικά ζητήματα της Παιδικής Λογοτεχνίας στη βάση δύο κατηγοριοποιήσεων, μιας θεματικής και μιας ειδολογικής. Mε την πρώτη, δίνουμε κυρίως έμφαση σε φλέγοντα (και πολυσυζητημένα διεθνώς) θέματα που αφορούν το σεξισμό, το ρατσισμό, την πολυπολιτισμικότητα, τη λογοκρισία, την πολιτική ορθότητα. Mε την ειδολογική κατηγοριοποίηση, προσπαθούμε να συλλάβουμε τις πολλαπλές μορφές ή και μεταμορφώσεις της ιδεολογίας των κειμένων? για παράδειγμα, ο ιδεολογικός χειρισμός του περιπετειώδους μυθιστορήματος αναπτύσσεται βάσει διαφορετικών λογοτεχνικών συμβάσεων από αυτόν του ιστορικού μυθιστορήματος, η διακειμενική σχέση των κειμένων επιβάλλει μια διαφορετική αναζήτηση των συγκρινόμενων ιδεολογιών και, προφανώς, η ιδεολογία της εικόνας χρησιμοποιεί μια διαφορετική γλώσσα από αυτή του κειμενικού λόγου.
Tα ζητήματα που θα συζητηθούν είναι:
1. Tι είναι ιδεολογία. Άμεση, έμμεση ιδεολογία
2. Iδεολογία και αφηγηματικοί τρόποι
3. Γυναικείο φύλο και παιδική λογοτεχνία
4. Φυλετικοί και ταξικοί διαχωρισμοί
5. Eλληνικότητα και πολυπολιτισμικότητα
6. Xιούμορ και προκαταλήψεις
7. Διακειμενικές σχέσεις, ανατρεπτικά κείμενα και ιδεολογία
8. Pεαλισμός και φαντασία
9. H ιδιάζουσα περίπτωση της ιδεολογίας στο ιστορικό λογοτεχνικό βιβλίο
10. Bιβλίο γνώσεων και βιογραφίες
11. Oικολογία και Παιδική Λογοτεχνία
12. Tο νησί των θησαυρών ή η περιπέτεια μιας αναζήτησης
13. Iδεολογικές κωδικοποιήσεις και εικόνα
14. Λογοκρισία, επιλογή και παιδικό βιβλίο. Διασκευές.
15. Political Correctness
16. Aναγνώστης-παιδί: μικρός αθώος ή κριτικός αναγνώστης;

BIBΛIOΓPAΦIA

1) D.M.F.Batycki: “Systemic Censorship: The Myth of Freedom and the Place of the Child”, PARA.DOXA 2, 3-4 (1996), σσ.318-327.
2) M.Cai: “Multiple Definitions of Multicultural Literature: Is the Debate Really Just ‘Ivory Tower’ Bickering?” , The New Advocate 11, 4 (1998), σσ.311-324.
3) J.DelFattore: “Religious Implications of Children's Literature as Viewed by Religious Fundamentalists: The Mozert Case”, Children's Literature Association-Quarterly 14,1 (1989), σσ.9-13.
4) Encyclopedia of Children’s Literature (επιμέλεια P. Hunt), Routledge, London & New York 1996.
5) P.Hollindale: “Ideology and the Children's Book”, στο Literature for Children. Contemporary Criticism (επιμέλεια P. Hunt), Routledge, London & New York 1992, σσ.19-40
6) P.Hunt: Criticism, Theory, and Children's Literature, Basil Blackwell, Oxford 1991.
7) C.Kamenetsky: “Children's Literature Censorship in Totalitarian States: The Third Reich and the GDR”, PARA.DOXA 2,3-4 (1996), σσ.434-451.
8) M.Kanatsouli: “Censorship in Greece”, PARA.DOXA 2,3-4 (1996), σσ.420-425.
9) M.Kanatsouli: “Ideology of Contemporary Greek Picture Books”, Children’s Literature (33), 2005, σσ. 209-223.
10) A.Mc Clure (επιμέλεια): “Censorship”, Children's Literature Association-Quarterly 8,1 (1983), σσ.22-25.
11) L.S.Musser: “Censoring Sexist and Racist Books: Unjustified and Unjust”, Children's Literature Association-Quarterly 9,1 (1984), σσ.36-37.
12) W.Nash: The Language of Humour. Style and Technique in Comic Discourse, Longman, London & New York, 1985.
13) C.Nelson: Boys will be girls. The Feminine Ethic and British Children's Fiction, 1857-1917, Rutgers UP, New Brunswick & London 1991.
14) S.Nieto: Affirming Diversity: The Sociopolitical Context of Multicultural Education, Longman, New York, 1992.
15) M. Nikolajeva: “The ‘Serendipity’ of Censorship”, PARA.DOXA 2,3-4 (1996), σσ.379-386.
16) A.P.Nilsen: “Focus on Censorship In Children΄s and Young Adult Literature Around the World”, PARA.DOXA 2,3-4 (1996), σσ.307-312.
17) P.Nodelman: “Non-Fiction for Children: Does It Really Exist?” , Children's Literature Association-Quarterly 12,4 (1987), σσ.160-161.
18) K.Reynolds: Girls only? Gender and Popular Children's Fiction in Britain, 1880-1910, Temple University Press, Philadelphia 1990.
19) H.Rochman: Against Borders: Promoting Books for a Multicultural World, ALL Books/Booklist Publications, Chicago IL., 1993.
20) J.Rose: The Case of Peter Pan or: The Impossibility of Children's Fiction, Macmillan, London 1984.
21) L.Rosenblatt: The Reader, the Text and the Poem. The Transactional Theory of the Literary Work, Southern Illinois University Press, 1994 (1η έκδοση 1978).
22) C.Sarland: “Ideology”, στο Encyclopedia of Children’s Literature (επιμέλεια P. Hunt), Routledge, London & New York 1996, σσ.41-57.
23) P.Schmidt: “Is Huckleberry Finn Racist? How Burlesque Humor Operates”, How Much Truth Do We Tell The Children. The Politics of Children's Literature (επιμέλεια B.Bacon), Marxist Educational Press, Minneapolis 1988, σσ.115-124.
24) Z.Shavit: Poetics of Children's Literature, The University of Georgia Press, Athens & London 1986.
25) J.Stephens: Language and Ideology in Children's Fiction, Longman, London & New York 1994.
26) E. O' Sullivan: “Losses and Gains in Trnslations: Some Remarks on the Translation of Humor in the Books of Aidan Chambers”, Children's Literature 26 (1998), σσ.185-204.
27) M.West: “The Grotesque and the Taboo in Roald Dahl's Humorous Writings for Children”, Children's Literature Association - Quarterly 15,3 (1990), σσ.115-116.