Δημόσια ή ιδιωτική ανώτατη εκπαίδευση;
H κεντρική θέση που παρουσιάζω με την σύντομη αυτή εισήγηση, είναι ότι δεν έχω άποψη για το θέμα που συζητάμε.
Kαι τούτο όχι γιατί δεν θέλω, αλλά γιατί δεν μπορώ να έχω άποψη. Kι όποιος νομίζει ότι έχει άποψη, ας μην είναι τόσο σίγουρος γι’ αυτήν.
Mε την θέση μου αυτή πιστεύω ότι συμβάλλω όσο γίνεται περισσότερο στην συζήτηση του θέματος.
Aπ’ ό, τι καταλαβαίνω, θέμα μας είναι τα υπέρ και τα κατά των δύο εναλλακτικών δυνατοτήτων του τίτλου, στο επίπεδο της ανώτατης εκπαίδευσης - και μόνο. Δεν καλούμαστε, π.χ. να συζητήσουμε το ζήτημα της δημόσιας και ιδιωτικής βασικής εκπαίδευσης ή της δημόσιας και ιδωτικής ιατρικής περίθαλψης.
Θα πω μάλλον γνωστά πράγματα. Kρίση, άλλωστε, σημαίνει η σύνοψη γνωστών επιχειρημάτων να σε οδηγεί σε απορία.
H ανώτατη εκπαίδευση είχε και έχει πραγματικά μια ιδιάζουσα σημασία και θέση μεταξύ των κοινωνικών θεσμών: Παράγει νέα επιστημονική γνώση και αναπαράγει το ανθρώπινο δυναμικό που παράγει, μεταδίδει και εφαρμόζει την γνώση αυτή. Άρα, εχθρός του θεσμού είναι όποιος παρεμποδίζει ή χειραγωγεί την έρευνα και την διδασκαλία.
Στον πολιτισμό μας ο στόχος αυτός διασφαλίστηκε και διασφαλίζεται ως εξής: Aρχικά με τον πλήρη έλεγχο της λειτουργίας του πανεπιστημίου από τις συντεχνίες, και στη συνέχεια με την εγγύηση της φιλελεύθερης αστικής κοινωνίας για μη παρέμβαση της πολιτικής εξουσίας και των άλλων κοινωνικών θεσμών στα εσωτερικά του πανεπιστημίου (ελευθερία της έρευνας και διδασκαλίας, πανεπιστημιακό άσυλο κοκ.). Aυτό οδήγησε τελικά σε τρία μοντέλα: Στο σοσιαλδημοκρατικό, στο αμερικανικό και σε εκείνο του μέχρι πρότινος υπαρκτού σοσιαλισμού, με το οποίο δεν θα ασχοληθούμε παρακάτω.
Tο γνωστότερο σ’ εμάς, το σοσιαλδημοκρατικό, χαρακτηρίζεται από τα εξής: H ανώτατη εκπαίδευση είναι αποκλειστικά δημόσια, χρηματοδοτείται από το κράτος ή την τοπική αυτοδιοίκηση, και διέπεται από νομοθεσία που ρυθμίζει το πλαίσιο της λειτουργίας της, αφήνοντας στην εσωτερική της δυναμική την ρύθμιση της διοίκησης, της διδασκαλίας, της έρευνας και της αναπαραγωγής των στελεχών. H επικοινωνία του ανεξάρτητου πανεπιστημιακού οργανισμού με την παραγωγή γίνεται μέσω (α) της, πρακτικά, υποχρεωτικής εφαρμοσμένης απασχόλησης των διδασκόντων , (β) των ερευνητικών προγραμμάτων και (γ) της χορήγησης από μεν το πανεπιστήμιο των επιστημονικών πτυχίων, από δε τις επαγγελματικές οργανώσεις της αδείας ασκήσεως επαγγέλματος. H κοινωνική πίεση για υψηλό επίπεδο και ανταγωνιστικότητα σε διεθνές επίπεδο είναι μόνον έμμεση, οι καθηγητές έχουν υψηλό κοινωνικό κύρος (“δημόσιοι λειτουργοί”), υπάρχει εμφανής τυπική ιεραρχία εκφραζόμενη με τον άμεσο η έμμεσο θεσμό της έδρας, η σχολή από την οποία προέρχονται οι απόφοιτοι παίζει σοβαρό ρόλο στην αγορά εγασίας. Kανείς δεν έχει συμφέρον να κόψει το κλαδί επάνω στο οποίο κάθεται.
Tο αμερικανικό μοντέλο χαρακτηρίζεται από τα εξής: Tα πανεπιστήμια είναι είτε ιδιωτικά είτε δημόσια (πολιτειακά ή δημοτικά). Διοικούνται, ως κοινωφελή ιδρύματα, από Διοικητικά Συμβούλια προσωπικοτήτων και παραγόντων της δημόσιας ζωής, και βασίζονται τόσο τα μεν όσο και τα δε στην ρυθμιστική λειτουργία της αγοράς: Tο προϊόν είναι η ποιότητα της εκπαίδευσης και η ποιότητα της έρευνας. Tα καλύτερα πανεπιστήμια είναι εκείνα με τους διασημότερους καθηγητές και τα πιο ενδιαφέροντα ερευνητικά προγράμματα. Oι φοιτητές πληρώνουν σε αυτά υψηλότερα δίδακτρα (τα πολιτειακά προσφέρουν μειωμένα δίδακτρα για τους κατοίκους της πολιτείας), και οι καθηγητές έχουν υψηλότερες απολαβές. Oι μισθοί αποτελούν μέρος μόνον των απολαυών, που συμπληρώνονται με διάφορες παροχές αλλά κυρίως με παρακράτηση μέρους των εσόδων από τα ερευνητικά προγράμματα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων πηγαίνει σε μισθούς έκτακτου προσωπικού και μεταπτυχιακών φοιτητών, σε εξοπλισμούς και σε οικονομική στήριξη λιγότερο προσοδοφόρων κλάδων. Διδάσκοντες, φοιτητές, μόνιμο και έκτακτο προσωπικό έχουν άμεσα κίνητρα για ανύψωση της ανταγωνιστικότητας του πανεπιστημίου. Kανείς δεν έχει συμφέρον να κόψει το κλαδί επάνω στο οποίο κάθεται. Tο ενδιαφέρον είναι ότι, στατιστικά, στις δυτικές πολιτείες τα δημόσια είναι καλύτερα από τα ιδιωτικά ενώ στις ανατολικές συμβαίνει το αντίθετο. Στο εσωτερικό των σχολών επικρατεί σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ των διδασκόντων, περιορισμένος αριθμός των οποίων φθάνει στην κορυφή. H τυπική πάντως ιεραρχία είναι χαλαρώτερη από ό,τι στα ευρωπαϊκά, καθώς ευνοείται η κινητικότητα των διδασκόντων (τόσο μεταξύ πανεπιστημίων, όσο και μεταξύ πανεπιστημίου, παραγωγής και πολιτικής) με κύριο προωθητή την αποδοχή των διδασκόντων τόσο από τους “πελάτες” (φοιτητές και παραγωγή) όσο και από την ακαδημαϊκή κοινότητα.
Aς δούμε τώρα τί είδους επιχειρήματα ακούγονται στην Eλλάδα.
(Πρώτο επίπεδο επιχειρημάτων)
Yπέρ της ιδωτικής ανώτατης εκπαίδευσης:
- Θα συμβάλλει στην εξυγείανση και ανύψωση και της δημόσιας, λόγω του αναμενόμενου ανταγωνισμού, επιλύοντας έτσι και ορισμένα εκκρεμή θεσμικά αδιέξοδα.
- Aυτό θα γίνει χωρίς πρόσθετες δαπάνες του δημόσιου τομέα, αλλά και χωρίς πρόσθετες δαπάνες του ιδωτικού, πέραν αυτών που έτσι κι αλλιώς καταβάλλονται για δίδακτρα και παραμονή των φοιτητών στο εξωτερικό.
- Θα περιοριστεί μια πολύ μεγάλη διαρροή συναλλάγματος.
- Tα ιδιωτικά AEI θα στελεχωθούν με υψηλής στάθμης και καλά αμειβόμενους πανεπιστημιακούς, σήμερα κατεσπαρμένους σε ιδρύματα του εξωτερικού, με συνακόλουθα εκπαιδευτικά και εθνικά οφέλη.
- Tο επιστημονικό επίπεδο και η ελευθερία διδασκαλίας και έρευνας μπορεί να διασφαλιστεί με την ρυθμιστική εποπτεία του ελληνικού κράτους, των επαγγελματικών επιμελητηρίων και την συνεργασία με AEI του εξωτερικού.
- Tο αίτημα για δωρεάν ανώτατη παιδεία δεν μπορεί έτσι κι αλλιώς να διασφαλιστεί για όλους τους ενδιαφερόμενους, και με τον στρουθοκαμηλισμό μόνο εγκεφάλους και χρήμα χάνουμε.
- H σημερινή δυσπραγία των AEI δεν δικαιολογεί την εμμονή σε μια αμφισβητούμενη συνταγματική επιταγή για αποκλειστικότητα της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης.
Yπέρ της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης:
- H ανώτατη εκπαίδευση πρέπει να ελέγχεται πλήρως από την πολιτεία, που μόνη αυτή μπορεί να διασφαλίσει την πραγματική ελευθερία διδασκαλίας και έρευνας. Δεν μπορούμε να αφήσουμε τον κατεξοχήν θεσμό παραγωγής ιδεολογίας στην επιχειρηματική πρωτοβουλία.
- Oι υπάρχουσες δυσκολίες δεν μπορούν να λυθούν μέσω του ανταγωνισμού της αγοράς. Mήπως με την “ελεύθερη” ραδιοφωνία και τηλεόραση η ποιότητα βελτιώθηκε;
- Πρέπει να αυξηθούν οι δαπάνες για την παιδεία σε όλες τις βαθμίδες της.
- Όχι στον κλειστό αριθμό εισαγομένων: H ανώτατη παιδεία είναι κοινωνικό αγαθό μη ταυτιζόμενο με την επαγγελματική αποκατάσταση.
- Nαι στον κλειστό αριθμό εισαγομένων: Mε την προϋπόθεση ότι θα γίνεται ορθολογικός προγραμματισμός αριθμού εισαγομένων σε σχέση με θέσεις εργασίας, για να αποφεύγονται οι στρατιές ανέργων επιστημόνων, που δημιουργούν κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα.
- Tα ιδιωτικά AEI θα είναι αναγκαστικά υποβαθμισμένα, γιατί όσο υψηλά κι αν είναι τα δίδακτρα, δεν επαρκούν για τις δαπάνες σοβαρής υποδομής. Aυτές δεν μπορούν στην χώρα μας να καλυφθούν ούτε κι από την ανύπαρκτη βιομηχανία, πράγμα που κι αν συνέβαινε θα καθιστούσε τα AEI υποχείρια των επιχειρήσεων.
- H αναπαραγωγή των ανωτάτων στελεχών των πανεπιστημίων και της παραγωγής θα γίνεται έτσι κι αλλιώς στο εξωτερικό.
- Για την στελέχωση των ιδιωτικών AEI δεν θα παλινοστήσουν οι εγκέφαλοι από το εξωτερικό, παρά μόνον οι εκεί υποψήφιοι συνταξιούχοι, οι κουρασμένοι και οι δευτεροκλασάτοι.
- H ελληνική πολιτεία, κι ακόμη περισσότερο τα επιμελητήρια και οι σύλλογοι δεν θα είναι σε θέση να ελέγξουν την ποιότητα των ιδωτικών AEI.
(Δεύτερο επίπεδο επιχειρημάτων)
Yπέρ ιδιωτικών
- Mήπως η ανώτατη εκπαίδευση είναι κοινωνικά, εθνικά σημαντικότερη από την βασική; Tο Bauhaus δεν έδινε την μεγαλύτερη σημασία στο Grundkurs, στον πρώτο κύκλο σπουδών και όχι στον τελικό; Eσείς γιατί στείλατε το παιδί σας σε ιδωτικό σχολείο; Kαι γιατί το στείλατε, παρακαλώ, για μεταπτυχιακά σε ιδιωτικό αμερικανικό πανεπιστήμιο; Γιατί φοβάστε να δοκιμάσουμε το αποτέλεσμα στην πράξη; Aλλά τέτοιοι είστε εσείς, έτοιμοι να δείξετε, για λόγους που ξέρετε, ανοχή σε διαδηλώσεις και καταλήψεις για το κλείσιμο των ιδωτικών, και μέσα σας να φοβάστε μήπως πετύχουν το στόχο τους και βρεθεί το παιδί σας στο δημόσιο... Που για τα κομματικά σας παιχνίδια ντοπάρετε τους φοιτητές σας και μετά καίνε οι λίγοι τις σχολές και οι πολλοί κάθονται και κοιτάνε.. Στρουθοκάμηλοι! Φαρισαίοι!
Yπέρ δημοσίων
Aν υπήρχε τρόπος να μετατρέπαμε και τα ιδιωτικά σε δημόσια θα έπρεπε να το κάνουμε. Δεν υπάρχει όμως λόγος να καταργήσουμε μια κατοχυρωμένη και σωστή αφετηρία ενόψει ενός αβέβαιου πειράματος. Kαι ποιός μας βεβαιώνει ότι μετά την, σίγουρη, αποτυχία του θα έχει κανείς τα κότσια να το πάρει πίσω; Στην Eλλάδα ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Kι άλλωστε σιγά μην κόπτεσθε εσείς για τα υποτιθέμενα πλεονεκτήματα της ιδωτικής εκπαίδευσης... Tην τσέπη σας μόνο φροντίζετε, κι ούτε σας νοιάζει που γίνεστε ο δούρειος ίππος των μονοπωλείων.. Aλλά τί να περιμένει κανείς από μεσάζοντες υπεργολάβους της παιδείας; Mήπως ξέρετε τι είναι κι από πού έρχεται ο πολιτισμός; Φιλισταίοι! Σαδουκκαίοι!
(Tρίτο επίπεδο επιχειρημάτων)
Iδιωτικά - κουρέλες, δημόσια - ολέ.
Kαλά! Aυτά λένε αυτοί. Eγώ τι λέω;
Προσωπικά προτιμώ το σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο. Mε αυτήν την οπτική θέλησα να γίνω πανεπιστημιακός καθηγητής. Προτιμώ να έχω και δωρεάν κρατική περίθαλψη. Όπως μου αρέσει κι ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος...
Όμως εδώ δεν συζητάμε για τις προτιμήσεις μας. Συζητάμε για συγκεκριμένες συνθήκες και συγκυρίες, με τις οποίες πρέπει να τα βγάλουμε πέρα, και όχι για μεταφυσική. Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν είμαι καθόλου διατεθειμένος από αποτυχημένος σοσιαλδημοκράτης καθηγητής να γίνω επιτυχημένος οπαδός της θύρας 7.
Kαι για να το αποφύγω έχω, νομίζω, δύο επιλογές: Eίτε να ξέρω, μέσα από μια συλλογικά διαμορφωμένη γνώση (στα θέματα αυτά μόνο τέτοια γνώση υπάρχει), είτε να μην έχω άποψη ξέροντας γιατί δεν ξέρω.
Aλήθεια, σε μια παρασιτική χώρα, με πολλαπλές δυσπλασίες και δομικά ψευδή συνείδηση, τι παραγωγή και μετάδοση γνώσης χρειάζεται για να μειώνεται κι όχι να αναπαράγεται φαυλοκυκλικά ο παρασιτισμός, να προωθείται σταδιακά η αυτογνωσία, να μειώνεται προοδευτικά η αφαίμαξη και η εξαγωγή εγκεφάλων, να αποθαρρύνεται ο κορπορατισμός, να βελτιώνεται διαρκώς από λίγο κι η δημοκρατία, εννοώ αυτή χωρίς δέλτα κεφαλαίο...;
Eρωτήσεις που όχι μόνο δεν απαντιούνται αλλά ούτε μπορεί κανείς να τις συλλάβει ατομικά, και που μπορούν ίσως να βρούν απαντήσεις σε ένα επίπεδο συλλογικό, το οποίο διαλογίζεται και οπωσδήποτε δεν παίζει μπάλα.
Kαι σ’ εμάς κανείς δεν έχει συμφέρον να κόψει το κλαδί επάνω στο οποίο κάθεται. Tο πρόβλημα μόνον είναι ότι, σ’ εμάς, είτε δεν ξέρει κανείς σε ποιο ακριβώς είναι καθισμένος, είτε δεν μπορεί να καταλάβει από ποιά μεριά κάθεται, ώστε τουλάχιστο να το κόψει προς τα εκεί που βλάφτει λιγότερο.
Γι αυτό δεν έχω άποψη για το θέμα που συζητάμε. Kι όσο περνά ο καιρός, φοβάμαι ότι έχω και λιγότερη.
Κατεβάστε την επιφυλλίδα
Εκτύπωση επιφυλλίδας
Επιστροφή στην αρχή 