Αυτοτελή βιβλία       Εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά

Συμμετοχές σε διεθνή συνέδρια-διαλέξεις

Συμμετοχές σε εθνικά συνέδρια, Ομιλίες, κ.ά. 

Διοργάνωση και έκδοση μουσικολογικών σπουδών

     Προοίμια σε εκδόσεις άλλων         Άρθρα σε Εγκυκλοπαίδειες

Βιβλιοκρισίες          Επιστημονικά προγράμματα

    Διδασκαλία στο εξωτερικό, Επιμορφώσεις     Δημιουργία διδακτικού προγράμματος 

  Συνεντεύξεις       

Οργάνωση Σεμιναρίων                                                                  

                                   Αρχική σελίδα

 

 

 

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ-ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

 

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ

 

  α'. Βιβλία           

                    Αρχή σελίδας    Αρχική σελίδα

 

  Εἰσαγωγὴ εἰς τὸ θεωρητικὸν καὶ πρακτικὸν τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς κατὰ τὴν νέαν τῆς μουσικῆς μέθοδον, συντεθεῖσα μὲν παρὰ Χρυσάνθου τοῦ ἐκ Μαδύτων, ἐπιδιορθωθεῖσα εἰς πολλὰ ἐλλείποντα δέ, καὶ μεταφρασθεῖσα εἰς τὸ ἁπλούστερον παρὰ Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἑνὸς τῶν ἐφευρετῶν τῆς ῥηθείσης νέας μεθόδου, Θεσσαλονίκη 2002, σσ. 117 (University Studio Press). [β’ έκδοση, μετά προσθηκών εκ δύο ακόμη αυτογράφων κωδίκων του Χουρμουζίου: Θεσσαλονίκη 2007]

Πρόκειται για την κριτική έκδοση ενός θεωρητικού κειμένου του κορυφαίου μουσικού και εξηγητού από την παλαιά σημειογραφία της ψαλτικής, Χουρμουζίου Χαρτοφύλακα. Το κείμενο αυτό του Χουρμουζίου διορθώνει και συμπληρώνει με τη σειρά του ένα ευρέως διαδεδομένο έντυπο θεωρητικό της εκκλησιαστικής μουσικής, το οποίο εκδόθηκε το έτος 1821. Η κριτική αυτή έκδοση της οποίας προηγείται αποκαλυπτική για τη σημασία του κειμένου αναλυτική εισαγωγή, στηρίζεται σε τέσσερις αυτόγραφους κώδικες του Χουρμουζίου οι οποίοι εντοπίστηκαν από την έρευνα, ενώ μνημονεύονται και άλλοι δύο, οι οποίοι τη στιγμή της έκδοσης ήταν απρόσιτοι. Ήδη κυκλοφορήθηκε η δεύτερη έκδοση του βιβλίου η οποία περιλαμβάνει και αυτούς.

Ευμενείς παρουσιάσεις του βιβλίου έγιναν:

α) στην εφημερίδα Στύλος Ορθοδοξίας (Φεβρουάριος 2003, αρ. φύλλου 32, σ. 30

β) στο ένθετο «Βιβλιοθήκη» της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ την Παρασκευή 3-10-2003, σ. 31·

γ) στο περιοδικό Μουσικός Τόνος (Ιούνιος 2003), τεύχος 29, σ. 65, από τον μουσικολόγο Λυκούργο Αγγελόπουλο·

δ) στο περιοδικό Σύναξη τεύχος 89 (Ιανουάριος-Μάρτιος 2004) σσ. 95-96.

 

Το βιβλίο διανέμεται ως διδακτικό εγχειρίδιο στο Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ.

 

 Οι αρχικές σελίδες της β' έκδοσης

  

Σε έκδοση της Εισαγωγής του Χρυσάνθου στην Βουλγαρική γλώσσα από την μουσικολόγο Μαρία Καπετάνου (ВЪВЕДЕНИЕ В теорията и практиката на църковната музика според Новия музикален метод, съставено от Хрисант от Мадит, вече поправено от многото пропуски, изяснено и опростено от Хурмузий, книгохранител на Великата Христова църква, един от изобретателите на споменатия метод, София 2011) περιελήφθησαν όλες οι διορθώσεις και συμπληρώσεις του Χουρμουζίου, αυτούσιες από την παραπάνω έκδοση. Επίσης, περιελήφθη ένα κείμενο του Εμμ. Γιαννόπουλου μεταφρασμένο στην Βουλγαρική γλώσσα σχετικό με τις εργασίες του Χρυσάνθου και του Χουρμουζίου, αλλά και με την σημασία της μετάφρασής τους στις γλώσσες άλλων ορθοδόξων, και όχι μόνο, λαών. Το εξώφυλλο της έκδοσης και το κείμενο αυτό βρίσκονται εδώ. Το ίδιο κείμενο στα ελληνικά υπάρχει εδώ.

 

  Η ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της ορθόδοξης εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2004, σσ. 355, και β΄ έκδοση 2008 με προσθήκες.

Βιβλίο αποτελούμενο από παλαιότερα άρθρα και ανακοινώσεις σε συνέδρια, αλλά και πρωτότυπα κείμενα, καθώς και από ευρύ αριθμό πανομοιοτύπων από τη χειρόγραφη παράδοση της ψαλτικής για την καλύτερη σπουδή της από τους φοιτητές. Ο τόμος κατακλείεται από αναλυτική (ταξινομημένη κατά χώρες, γεωγραφικά διαμερίσματα, πόλεις και βιβλιοθήκες) βιβλιογραφία περί των χειρογράφων ψαλτικής τέχνης, πολύτιμη, όπως έχει ήδη χαρακτηριστεί, για τον κάθε ερευνητή που επιθυμεί να προσεγγίσει το βασικό αυτό πεδίο έρευνας των μουσικολόγων. Το βιβλίο διανέμεται ως διδακτικό εγχειρίδιο στο Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ., έχει παρουσιαστεί ευμενώς σε αρμόδιες σελίδες στο διαδίκτυο, ενώ χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία της ψαλτικής και σε σχολές του εξωτερικού.

Οι αρχικές σελίδες του βιβλίου.

 

Προσφέρονται παρακάτω τα κεφάλαια της α΄ έκδοσης του τόμου σε αρχεία pdf, με την εξαίρεση των δύο τελευταίων (σσ. 147-312: "Πανομοιότυπα από χειρόγραφα ψαλτικής τέχνης" και σσ. 313-355: "Βασική βιβλιογραφία για τους χειρόγραφους κώδικες της ψαλτικής")

 

Το κεφάλαιο «Ιεροί κανόνες και πατριαρχικά κελεύσματα περί της λατρευτικής μουσικής» (σσ. 13-18)

Το κεφάλαιο «Οι τίτλοι-οφφίκια και τα άμφια των ιεροψαλτών» (σσ. 19-47)

Το κεφάλαιο «Οι ύμνοι της Αγίας Αναφοράς. Αναδρομή στο παρελθόν και σκέψεις για την ψαλμωδία με αφορμή τα λεγόμενα "λειτουργικά"» (σσ. 49-63)

Το κεφάλαιο «Η χειρόγραφη παράδοση της ψαλτικής τέχνης» (σσ. 65-90)

Το κεφάλαιο «Τα χειρόγραφα ψαλτικής τέχνης της Κρητικής Αναγέννησης» (σσ. 91-114)

Το κεφάλαιο «Η εύξεινος και εύκαρπος διάδοση και καλλιέργεια της ψαλτικής στις περί τον Εύξεινο Πόντο περιοχές» (σσ. 115-145)

 

Στην β΄ έκδοση του τόμου διορθώθηκαν ελάχιστα παροράματα της α΄ έκδοσης, προστέθηκαν δύο ακόμη κεφάλαια (Σῶσον με θεολογοῦντα σε..., και, The stability and continuity, για τα οποία βλ. παρακάτω την ενότητα: "γ'. Εισηγήσεις σε διεθνή συνέδρια-Διαλέξεις") και ενημερώθηκε η "Βασική βιβλιογραφία για τους χειρόγραφους κώδικες της ψαλτικής" με πλήθος νέων στοιχείων και σχετικών εκδόσεων.

 

   νθηση τς Ψαλτικς Τέχνης στν Κρήτη (1566-1669), δρυμα Βυζαντινς Μουσικολογίας-Μελέται 11, θήνα 2004.

Πρόκειται για την μνημονευθείσα στο βιογραφικό μου διδακτορική διατριβή, η οποία αποτελείται από 812 σελίδες. Αν και σχετικά πρόσφατη αυτή η έκδοση, ήδη υπάρχουν πολύ τιμητικά για τον συγγραφέα της σχόλια (δι᾿ επιστολών, ηλεκτρονικών μηνυμάτων, ή και διά ζώσης) από καθηγητές όπως ο αείμνηστος Ιωάννης Φουντούλης, Θεοχάρης Δετοράκης, Παναγιώτης Σωτηρούδης, Dieter Harlfinger, Wim Bakker, Bjarne Schartau, Gerda Wolfram, κ.ά.

Ήδη το βιβλίο αυτό χρησιμοποιείται πάρα πολύ από επιστήμονες του χώρου στις δικές τους μελέτες. Παραδείγματα τέτοιας χρήσης του μπορούν να αναζητηθούν στα παρακάτω βιβλία, ή δημοσιεύσεις:

 

Αχιλ. Χαλδαιάκη [επικ. καθηγητής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του πανεπιστημίου Αθηνών], Ο πολυέλεος στη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή μελοποιία, Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας-Μελέται 5, Αθήνα 2004 (σε πολλά σημεία του έργου αυτού).

Γρηγ. Αναστασίου, Τα κρατήματα στην Ψαλτική τέχνη, Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας-Μελέται 12, Αθήνα 2005 (σε πολλά σημεία του έργου αυτού).

•Σωτ. Δεσπότη, «Η παραδοσιακή κερκυραϊκή ψαλτική τέχνη», Γρηγόριος Παλαμάς έτ. 89, τεύχος 812 (Μάιος-Αύγουστος 2006), σσ. 1029-1044.

Alexander Lingas [μουσικολόγος-καθηγητής στο Πανεπιστήμιο City του Λονδίνου], Cappella Romana-Byzantine Chant and polyphony c. 1453, The Fall of Constantinople, στη σελίδα 9 του πολυσέλιδου φυλλαδίου που συνοδεύει τον ομώνυμο δίσκο.

•Διονύσιος Μπιλάλης Ανατολικιώτης, «Τυπικαί διατάξεις του έτους 2008», Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος 2008, σσ. 116-117-υποσημείωση 94.

 

 Οι αρχικές σελίδες του βιβλίου

English Summary of this book

 

Τμήμα επιστολής του αειμνήστου καθηγητού Ι. Φουντούλη για το παραπάνω βιβλίο

 

Βιβλιοκρισία του καθηγητή Θεοχ. Δετοράκη στην εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (15-8-2006)

 

 

 

    Ταμεον χειρογράφων Ψαλτικς Τέχνης, (ταιρεία Μακεδονικν Σπουδν, πιστημονικα Πραγματείαι-Σειρ Φιλολογικ κα Θεολογική, ρ. 20), Θεσσαλονίκη 2005, σσ. 128.

Πρόκειται για αναλυτική εξέταση και παρουσίαση 22 χειρογράφων ψαλτικής τέχνης διαφόρων ελληνικών και ξένων βιβλιοθηκών -άγνωστων εν πολλοίς- η οποία φέρνει στο φως πλήθος ουσιαστικών στοιχείων για την εξέλιξη και διάδοση του σημαντικού αυτού τομέα του ελληνικού πνεύματος, και σπουδαίες μορφές οι οποίες συνέβαλαν τα μέγιστα στη διαμόρφωσή του. Ακόμη, με την αναλυτική περιγραφή σχεδόν άγνωστων κωδίκων, όπως αυτοί του Πανεπιστημίου Duke των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, αποκαλύπτονται για πρώτη φορά σημαντικά μορφολογικά δεδομένα της ψαλτικής στο μεταίχμιο μεταξύ του 15ου και 16ου αιώνα. Πρόκειται για προσπάθειες μελοποίησης ύμνων σε δύο φωνές, με χρήση της εκκλησιαστικής σημειογραφίας. Το γεγονός αυτό είναι βέβαια γνωστό από παλαιότερα δημοσιεύματα και μελέτες και με είχε απασχολήσει παρεμπιπτόντως και στην διδακτορική μου διατριβή, όπου ανεφέρθησαν αρκετά στοιχεία και εκτιμήσεις με βάση τις έρευνές μου. Ωστόσο, με την αναλυτική μελέτη και παρουσίαση των χειρογράφων του πανεπιστημίου Duke αποκαλύφθηκαν σημαντικά συμπληρωματικά στοιχεία.

Οι αρχικές σελίδες του βιβλίου.

 

 

  

  Τ χειρόγραφα Ψαλτικς Τέχνης τς νήσου νδρου. ναλυτικς περιγραφικς κατάλογος, [νδριακ Χρονικ 36 (2005)] σσ. 344.

Το περιεχόμενο του βιβλίου αυτού αφορά στην αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων ψαλτικής τέχνης που σώζονται σήμερα στις μοναστηριακές και άλλες βιβλιοθήκες της νήσου Aνδρου. Σε πολλά σημεία του έργου γίνονται βαθύτερες αναλύσεις και εξαντλητικές διερευνήσεις επιμέρους πτυχών της δραστηριότητας σπουδαίων μουσικών, της χειρόγραφης παράδοσης και των σωζόμενων μνημείων της, ενώ προκύπτουν πολυάριθμα στοιχεία και για τον πολιτισμό του νησιού και την επίδοση των κατοίκων του στην μουσική.

Οι αρχικές σελίδες του βιβλίου.

 

 

  

 

 

  Τ χειρόγραφα Βυζαντινῆς μουσικῆς-Ἀγγλία. Περιγραφικός κατάλογος τῶν χειρογράφων Ψαλτικῆς Τέχνης τῶν ἀποκειμένων στὶς βιβλιοθῆκες τοῦ Ἡνωμένου Βασιλείου [Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος-Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας, Σειρά "Κατάλογοι"], Ἀθήνα 2008.

 

 

Αναλυτικός περιγραφικός κατάλογος των 91 ελληνικών μουσικών χειρογράφων που φυλάσσονται στο Λονδίνο (British Library, Society of Antiquaries of London), στην Οξφόρδη (Bodleian Library, Keble College, Jesus College), στο Καίμπριτζ (University Library, Emmanuel College, Trinity College, Gonville and Caius College), στο Μπέρμινχαμ (Πανεπιστήμιο-συλλογή Mingana), στο Μάντζεστερ (John Rylands Library), στο Λίβερπουλ (Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη Sidney Jones) και στο Κάρντιφ (Πανεπιστήμιο-Arts and Social Studies Library). Για τη συγγραφή του καταλόγου αυτού απαιτήθηκαν αλλεπάλληλες έρευνες στις παραπάνω βιβλιοθήκες, ενώ τα κύρια στοιχεία του υλικού που συγκεντρώθηκε παρουσιάστηκαν σε σχετική εισήγηση σε διεθνές επιστημονικό συμπόσιο (βλ. παρακάτω).

Εκτενής βιβλιοκρισία του τόμου δημοσιεύτηκε από τον Daniel Suceava (Studii şi Cercetări de Istoria Artei. Teatru, Muzică, Cinematografie, Serie nouă, T. 5–6 (49–50), BUCUREŞTI, 2011–2012, σσ. 175-182).

 

Ο κατάλογος αυτός, μαζί και με άλλους του Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας παρουσιάστηκε στις 28-9-2009:

Ἡ παρουσίαση τῶν ἐκδοθέντων ἀπὸ τὸ Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας τεσσάρων Καταλόγων μουσικῶν χειρογράφων (Μετέωρα, Σινᾶ Α΄, Νησιωτικὴ Ἑλλάς - Ὕδρα, Ἀγγλία) ἔγινε ἀπὸ τοὺς ἴδιους συγγραφεῖς-καταλογογράφους (Γρηγόριο Στάθη, Δημήτριο Μπαλαγεῶργο & Φλώρα Κρητικοῦ, Ἀχιλλλέα Χαλδαιάκη, Ἐμμανουὴλ Γιαννόπουλο) στὴν Αἴθουσα τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἱερᾶς Συνόδου στὶς 28/9/2009.

 

Σχετικές φωτογραφίες από την εκδήλωση:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  Θεωρητικές υπηχήσεις και μουσικές κλίμακες Γρηγορίου του πρωτοψάλτου, Θεσσαλονίκη 2011.

Έκδοση ενός άγνωστου θεωρητικού κειμένου των αρχών του 19ου αιώνα (1815) και σχεδιαγραμμάτων μουσικών κλιμάκων του πρωτοψάλτου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Γρηγορίου (†1821), διαφωτιστικών για την διδασκαλία της ψαλτικής εκείνα τα χρόνια αλλά και σήμερα, καθώς και για την σχέση της με την αραβοπερσική μουσική θεωρία. Στο βιβλίο αυτό διαγράφεται αρκετά καθαρά η διαδικασία έναρξης της διδασκαλίας της Νέας Μεθόδου της Ψαλτικής που απετέλεσε σταθμό για την καθ᾿ όλου ιστορία και εξέλιξή της, καθώς και οι διαφωνίες των απόψεων των δημιουργών της και η θεωρητική συμβολή του καθενός. Από την απόψη αυτή ο συνδυασμός αυτής της έκδοσης με την έκδοση του θεωρητικού του Χουρμουζίου (βλ. παραπάνω) είναι πρωτότυπος και μοναδικός για την καλύτερη κατανόηση μιας ολόκληρης εποχής για την Ψαλτική.

 

 

 

 

√  Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016. Σύνολο σελίδων: 592.

 

Στον Β’ τόμο της σειράς Η ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της ορθόδοξης εκκλησίας αναδημοσιεύονται ή δημοσιεύονται για πρώτη φορά κείμενά μου της περιόδου 1998-2014. Πρόκειται για εισηγήσεις σε διεθνή συνέδρια, άρθρα σε επιστημονικές εκδόσεις και τιμητικούς τόμους, ομιλίες σε ημερίδες, προοίμια σε εκδόσεις άλλων συγγραφέων, κ.ά. Η σειρά παράθεσης στον τόμο ακολουθεί την χρονολογική σειρά συγγραφής ή δημοσίευσής τους, ενώ σε μια αρχική υποσημείωση στο κάθε κείμενο προσφέρονται οι απαραίτητες πληροφορίες για αυτό. Από τον τόμο (ο οποίος ακολουθεί τον Α’ ομότιτλό του που εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη το έτος 2004 και σε β’ έκδοση το 2008) παραλείπονται πολλά άλλα άρθρα και επιστημονικές εισηγήσεις μου, παλαιότερα, σύγχρονα της περιόδου 1998-2014 και νεότερα, με την προσδοκία της μελλοντικής δημοσίευσής τους σε ένα επόμενο τόμο με τον ίδιο, πάντα, τίτλο. Τα κείμενα δημοσιεύονται εδώ με αρκετές συμπληρώσεις, μικροδιορθώσεις και ευρύτερη βιβλιογραφική ενημέρωση. Στις περισσότερες περιπτώσεις διατηρήθηκε η μορφή στην οποία γράφτηκε και δημοσιεύτηκε το καθένα (πολυτονικά ή μονοτονικά, σε ελληνική ή αγγλική γλώσσα), ενώ προστέθηκαν αρκετά σχετικά πανομοιότυπα, κάποια από τα οποία δεν υπήρχαν στις αρχικές εκδόσεις, συνόδευαν όμως με κατάλληλες προβολές τις παρουσιάσεις των εισηγήσεων.

Όπως και στον Α' τόμο, έτσι και τώρα ο Β' τόμος κατακλείεται από αναλυτική (ταξινομημένη κατά χώρες, γεωγραφικά διαμερίσματα, πόλεις και βιβλιοθήκες) Βασική βιβλιογραφία περί των χειρογράφων ψαλτικής τέχνης, πολύτιμη, όπως έχει ήδη χαρακτηριστεί, για τον κάθε ερευνητή που επιθυμεί να προσεγγίσει το βασικό αυτό πεδίο έρευνας των μουσικολόγων. Στην β' έκδοση αυτού του έργου έχουν προστεθεί πληθώρα νέων εκδόσεων ή και παλαιότερων που εντοπίστηκαν, έτσι ώστε να συνεχίσει να αποτελεί βασικό εργαλείο έρευνας για τις πρωτογενείς πηγές της Ψαλτικής.

 

√  Πέτρου Μανουήλ Εφεσίου (†1840) Πολυέλεοι και εκλογές. Αναστάσιμα εωθινά δοξαστικά μετά βιο-εργογραφίας του μελοποιού υπό Εμμανουήλ Γιαννοπούλου, Θεσσαλονίκη 2019. Σύνολο σελίδων: 580.

Polyeleoi, Eklogai, and the Eleven Resurectional Heothina  composed by Petros the Ephesian, with an analytical biography of the composer written by Emmanouil Giannopoulos (Thessaloniki 2019)

Στον τόμο αυτό εκδίδω τα παραπάνω άγνωστα έως πρόσφατα και ανέκδοτα ασφαλώς, εκτενή έργα του Πέτρου Εφεσίου, μιας εμβληματικής μορφής της ψαλτικής κατά το α’ μισό του 19ου αιώνα, τα οποία εντόπισα σε δύο χειρόγραφα, στην Σόφια και στο Βουκουρέστι. Για την ταχύτερη πληκτρολόγηση των ψαλτικών κειμένων, μετά από πρωτοβουλία μου συνέδραμαν στο τεχνικό κομμάτι οκτώ εθελοντές, μαθητές μου ή άλλοι, χειριστές αρμόδιων προγραμμάτων. Παράλληλα, με συστηματικές έρευνες κυρίως στο Βουκουρέστι, και με ευρύτατη εποπτεία σε πλήθος μουσικών χειρογράφων και εντύπων, προέταξα των μουσικών αυτών έργων μια αναλυτική βιο-εργογραφία του μελοποιού, στην οποία αποκαλύπτονται πολλές πτυχές της δράσης του και ανατρέπονται παλαιότερες απόψεις για το έργο του. Το έργο παρουσιάστηκε στις 16-10-19 σε ειδική μουσικολογική σπουδή την οποία οργάνωσα στην Θεσσαλονίκη (βλ. παρακάτω) και διανεμήθηκε δωρεάν στην πλήρη του μορφή, σε ηλεκτρονικό αρχείο, μέσω της ιστοσελίδας μου στο διαδίκτυο (από εδώ ή εδώ 580 pages for free, here). Ωστόσο, τυπώθηκαν και κάποιοι καλαίσθητοι τόμοι, κυρίως για βιβλιοθήκες της Ελλάδος και του εξωτερικού, συναδέλφους μουσικολόγους καθηγητές, επιφανείς μουσικούς και ερμηνευτές, κ.ά.

           

 

 

 

 

 

√  Ἡ συλλογὴ παλαιῶν ψαλτικῶν χειρογράφων τοῦ Σίμωνα Καρά. Ἀναλυτικὸς περιγραφικὸς κατάλογος ὑπὸ Ἐμμανουὴλ Στ. Γιαννοπούλου [Κέντρο Ἐρεύνης καὶ Προβολῆς τῆς Ἐθνικῆς Μουσικῆς. Μουσικό, Λαογραφικό καὶ Φιλολογικὸ Ἀρχεῖο Σίμωνος καὶ Ἀγγελικῆς Καρά], Ἀθήνα 2020. Ολόκληρο το βιβλίο.

  Simon Karas’ collection of old Psaltic manuscripts. Analytical Descriptive Catalogue, by Emmanouil St. Giannopoulos [Center for Research and Promotion of Greek Music Tradition. Music, Folklore and Literature Archives of Simon and Angeliki Karas], Athens 2020. Press Release (pdf file, English)   The full book

 

Μια συνέντευξη για την έκδοση δόθηκε τον Ιούλιο του 2020 στην Πεμπτουσία, εδώ.

 

Άλλη μία στο ραδιόφωνο της Εκκλησίας της Ελλάδος την Πέμπτη 16-7-10, στην εκπομπή της Κατερίνας Χουζούρη

  Το Δελτίο Τύπου της έκδοσης:

30-6-2020

       Η σπουδαιότατη συλλογή παλαιών ψαλτικών χειρογράφων (13ος-19ος αιώνας) τα οποία με κόπους και με μόχθους συνέλεξε, διέσωσε και μελέτησε ο αείμνηστος Σίμων Καράς, είναι η σπουδαιότερη ιδιωτική συλλογή τέτοιων πολύτιμων τεκμηρίων, καθώς αριθμεί 197 κώδικες. Η συλλογή άρχισε να σχηματίζεται το έτος 1925 και ήδη στις δεκαετίες του 1930 και 1940 είχε μεγαλώσει πολύ και είχε χρησιμοποιηθεί από τον Σ. Καρά για εξαιρετικά ενδιαφέρουσες μουσικολογικές μελέτες, κάτι που συνεχίστηκε παραγωγικότατα έως τα τέλη του βίου του στα 1999. Ωστόσο, παρότι πολλοί συζητούσαν για τα χειρόγραφα αυτά επί δεκαετίες, κανείς δεν τα είχε δει ή μελετήσει συστηματικά και με πληρότητα, από μουσικολογικής, λειτουργικής και παλαιογραφικής πλευράς.

Με το παρόν Δελτίο Τύπου ανακοινώνεται η έκδοση ενός αναλυτικού περιγραφικού καταλόγου των χειρογράφων αυτών, έργο του επ. καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Εμμανουήλ Γιαννοπούλου, με τον τίτλο:

 

Ἡ συλλογὴ παλαιῶν ψαλτικῶν χειρογράφων τοῦ Σίμωνος Καρά.

Ἀναλυτικὸς περιγραφικὸς κατάλογος,

ὑπὸ Ἐμμανουὴλ Στ. Γιαννοπούλου

[Κέντρον Ἐρεύνης καὶ Προβολῆς τῆς Ἐθνικῆς Μουσικῆς.

Μουσικό, Λαογραφικὸ καὶ Φιλολογικὸ Ἀρχεῖο Σίμωνος καὶ Ἀγγελικῆς Καρά]

Ἀθήνα 2020.

 

Στην εκτενή Εισαγωγή του τόμου των 890 σελίδων παρουσιάζονται αναλυτικά διάφορα θέματα που απασχολούν χρόνια τους ερευνητές, ενώ στην έκδοση ενσωματώθηκαν 175 έγχρωμες φωτογραφίες για την καλύτερη τεκμηρίωση των περιγραφών των κωδίκων.

   Η έκδοση κυκλοφορείται ηλεκτρονικά και σε ελεύθερο αρχείο από τις ιστοσελίδες του ΚΕΠΕΜ και του συγγραφέα (@ Επιστημονικό έργο), ως μία προσφορά του ΚΕΠΕΜ στην μουσικολογική και ιεροψαλτική κοινότητα. Θα ακολουθήσει και εκτύπωσή της σε περιορισμένα αντίτυπα, τα οποία προορίζονται για επιλεγμένες βιβλιοθήκες της Ελλάδος και του εξωτερικού.

   Πλείστα όσα σπουδαία στοιχεία της ψαλτικής παράδοσης της ορθόδοξης εκκλησίας έρχονται στο φως μέσα από τις σελίδες αυτού του έργου: Οφφικιάλιοι, μελοποιοί και ιεροψάλτες και το ποικίλο έργο τους (πολλές φορές άγνωστο από αλλού), κωδικογράφοι, νέα υμνογραφήματα, σχέσεις μαθητείας, άγνωστες κατά τόπους ασματικές παραδόσεις, αυτόγραφα σπουδαίων διακόνων του αναλογίου και πολλά άλλα, τα οποία προέκυψαν από την έρευνα.

√  Εμμανουήλ Στ. Γιαννοπούλου, Δύο Πρωτοψάλτες της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Παναγιώτης Χαλάτζογλου (α' ήμισυ ΙΗ' αι.), Ιωάννης (+1770), Εκδόσεις Κυριακίδη ΙΚ, Θεσσαλονίκη 2021.

       Στον τόμο αυτό εξετάζεται σε βάθος η ζωή και το μουσικό έργο των δύο σπουδαίων Πρωτοψάλτων της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Προτάσσεται ένα κεφάλαιο για την Ψαλτική Τέχνη στον Πόντο, όπου παρέχονται όσες πληροφορίες ήταν δυνατόν να συλλεχτούν για το εν λόγω θέμα με βάση εκτεταμένη έρευνα. Ακολούθως παρουσιάζεται η μορφή του Πρωτοψάλτου Παναγιώτου Χαλάτζογλου, οι διδάσκαλοι και οι μαθητές του, ανασκευάζονται με βάση την έρευνα θρυλούμενες πληροφορίες, καταγράφεται και αναλύεται το μελοποιητικό του έργο και οι άλλες του ψαλτικές εργασίες. Σε ένα τρίτο Κεφάλαιο γίνονται τα ανάλογα για τον Πρωτοψάλτη Ιωάννη, με μια αναλυτική και εξονυχιστική έρευνα στα μουσικά χειρόγραφα και σε πολλές άλλες πηγές. Σε μια συνολική ματιά, για πρώτη φορά νέα δεδομένα καταγράφονται και γίνεται μια διεισδυτική και κριτική θεώρηση του έργου των σπουδαίων αυτών μουσικών.

      Στο Β’ μέρος του τόμου, εκδίδονται οι περισσότερες μελοποιήσεις των δύο με βάση τις πρωτογενείς εξηγήσεις του Γρηγορίου και του Γεωργίου Χουρμουζίου, ώστε να αποδοθούν σε όσο γίνεται αυθεντική μορφή στην λειτουργική χρήση. Κάποιες από αυτές τις μελοποιήσεις ήταν ανέκδοτες και μη ερμηνευμένες για πάνω από 200 χρόνια. Ἐκδίδονται ἀκόμη ἕνας καλοφωνικὸς εἱρμὸς (ἦχος πλ. δ’ Ἐξέστη ἐπὶ τοῦτῳ ὁ οὐρανός) καὶ τὸ ὁμόηχο κράτημα, μέλη τοῦ Ἰωάννου, σὲ ἐξήγηση στὴν Νέα Μέθοδο τοῦ καθηγητοῦ Θωμᾶ Ἀποστολοπούλου κατόπιν αἰτήσεώς μου. Τέλος, ἕνα καλοφωνικὸ θεοτοκίο (ἦχος πλ. α’ Χαῖρε πηγὴ ἀειζώου νάματος), προσαρμογὴ καὶ περαιτέρω ἐπεξεργασία τοῦ Ματθαίου Βατοπεδινοῦ στὸ Ἔφριξε γῆ τοῦ Παναγιώτου Χαλάτζογλου, σὲ ἐξήγηση δική μου.

Επιστολή του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου για την έκδοση.

Το έργο παρουσιάστηκε στις 19-10-21 σε ειδική μουσικολογική σπουδή (η τρίτη κατά σειρά) την οποία οργάνωσα στην Θεσσαλονίκη (βλ. παρακάτω).

Ο Άρχων Μαΐστωρ της Μεγάλης του Χριστοῦ Εκκλησίας κ. Γεώργιος Χατζηθεοδώρου έγραψε (στην σελίδα του στα Κοινωνικά Δίκτυα) για την έκδοση αυτή:

ΔΥΟ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΕΣ

ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

 Η ΝΕΑ ΕΞΑΙΡΕΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΜΑΝΟΛΗ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ

 Γεωργίου Ι. Χατζηθεοδώρου

 Εντελώς πρόσφατα περιήλθε στα χέρια μου -με ευγενή προσφορά του συγγραφέα- η με τίτλο «Δύο πρωτοψάλτες της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας – Παναγιώτης Χαλάτζογλου (α΄ήμισυ ΙΗ΄αι.) Ιωάννης (†1770)», τελευταία εργασία του πολυγραφότατου και σπουδαίου μουσικολόγου - ερευνητή καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Μανόλη Γιαννόπουλου.

Η εργασία του έρχεται να προστεθεί σε πολλές άλλες εξαίρετες και πολυσέλιδες εργασίες, που μας έχει χαρίσει ο συγγραφέας όπως είναι π.χ. η πρόσφατη εργασία του «Πολυέλεοι και εκλογές - Αναστάσιμα Εωθινά Δοξαστικά» Πέτρου του Εφεσίου. όπου και προτάσσεται η μέχρι σήμερα πλέον εμπεριστατωμένη βιοεργογραφία  του Εφεσίου, «Τα χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής – Αγγλία», «Η Ψαλτική Τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας", η κριτική έκδοση του Θεωρητικού του Χουρμουζίου «Εισαγωγή, εις το Θεωρητικόν και πρακτικόν της εκκλησιαστικής μουσικής», οι  «Θεωρητικές υπηχήσεις και μουσικές κλίμακες Γρηγορίου του πρωτοψάλτου» και πολλές άλλες εξίσου σημαντικές εργασίες του Γιαννόπουλου· όλες προϊόντα ενδελεχούς μελέτης και επιστημονικής έρευνας, άκρως επιμελημένες τυπογραφικά και πλήρεις πληροφοριών οι οποίες για πρώτη φορά βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Οι εργασίες αυτές όχι μόνο πλουτίζουν τη βιβλιογραφία της εκκλησιαστικής βυζαντινής μουσικής, αλλά, το και κυριώτερο, προάγουν θετικά και σοβαρά τη γνώση μας, γύρω από τη ιστορία και εξέλιξή της και αναδεικνύουν τον συγγραφέα τους ως ένα από τους κυριώτερους Έλληνες μελετητές και ερευνητές της, στον ελληνικό και όχι μόνο επιστημονικό χώρο της μουσικολογίας.

Αναφορικά με τη νέα έκδοση του Μανόλη Γιαννόπουλου για τους δύο πρωτοψάλτες Παναγιώτη Χαλάτζογλου και Ιωάννη (τον μέχρι σήμερα γνωστό, εσφαλμένα όπως αποδεικνύει στην εργασία του ο Γιαννόπουλος, ως Τραπεζούντιο), μπορώ να πω ταπεινά, ότι αυτή έχει πιάσει κορυφή και ότι, δίχως να θέλω να υποβαθμίσω τις προγενέστερες, τη θεωρώ ως τη σπουδαιότερη που έχει εκπονήσει ο φερέπονος καθηγητής· και τούτο, γιατί εκτός του πλήθους των βιοεργογραφικών πληροφοριών που παραθέτει για τους δύο πρωτοψάλτες, παράλληλα παραθέτει και εντελώς άγνωστα στοιχεία, και ανασκευάζει λανθασμένες παλαιότερες πληροφορίες γι᾿ αυτούς, όπως π.χ. του Δημητρίου Λώτου και άλλων.

 Είναι έργο απόλυτα ερευνητικό - επιστημονικό, αλλά με γλώσσα ρέουσα και καταληπτή που δεν θυμίζει σε καμιά περίπτωση την ακαμψία του ακαδημαϊκού λόγου και γραφής. Σίγουρα θα καταλάβει πρώτη θέση στην ελληνική μουσικολογική και πιο πέρα βιβλιογραφία.

Το όλο έργο απαρτίζεται από 390 σελίδες, από τις οποίες οι πρώτες 212 περιέχουν τη σχετική βιβλιογραφία (30 σελίδες) και τα βιογραφικά στοιχεία των δύο πρωτοψαλτών. Οι υπόλοιπες (213-390) περιέχουν το σύνολο σχεδόν των μελοποιήσεων των δύο δασκάλων, δακτυλογραφημένες στον υπολογιστή από τον ίδιο και το γιο του.

Το βιβλίο εκδόθηκε με άριστη τυπογραφική καλαισθησία από τις Εκδόσεις ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ.

Μετά από τα παραπάνω και αφού συγχαρώ και ευχηθώ από καρδιάς στο βιβλίο να είναι καλοτάξιδο και στον συγγραφέα να είναι πάντα δυνατός και δημιουργικός, ώστε να μας χαρίσει στο μέλλον και πολλά άλλα τέτοια μουσικο-ιστορικά δώρα, προτρέπω εκθύμως τους φίλους ψάλτες, τους φιλίστορες και τους ασχολούμενους με την Ψαλτική Τέχνη της Εκκλησίας μας, να προμηθευτούν και να διαβάσουν το πόνημα αυτό, με τη βεβαιότητα ότι «πολλά ωφεληθήσονται».-

   

   

     

 

β'. Εργασίες δημοσιευμένες σε επιστημονικά περιοδικά        

                                                                  Αρχή σελίδας    Αρχική σελίδα

 

  

  «Ο μνοι τς γίας ναφορς. ναδρομ στ παρελθν κα σκέψεις γι τν ψαλμωδία, μ φορμ τ λεγόμενα λειτουργικά», Γρηγόριος Παλαμς 735 (1990), σσ. 843-858.

Aρθρο το οποίο γράφηκε σε νεαρή ηλικία και δημοσιεύτηκε λίγα χρόνια αργότερα. Όπως είναι φανερό από το ύφος του, η αφορμή ήταν ο πόθος για κατανυκτικότερη στάση των πιστών στην Θεία Λειτουργία και η κατάδειξη των όσων αντιπαραδοσιακών και αντιλειτουργικών πράξεών μας έφτασαν να νομίζονται «γνήσια λατρευτική έκφραση» και «αυθεντική Βυζαντινή μουσική». Με χαρά διαπιστώνω ότι τα τελευταία χρόνια τα θέματα αυτά επανέρχονται στο προσκήνιο και ξανασυζητούνται, ενώ στα λεγόμενα «λειτουργικά» αφιερώνoνται πανεπιστημιακές εργασίες και εισηγήσεις σε συνέδρια που καταλήγουν κεφάλαια σε βιβλία. Αναδημοσιεύτηκε στο βιβλίο μου Η ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της ορθόδοξης εκκλησίας (βλ. παραπάνω).

  

 

 

 

 

 

 

 

  «Περιγραφικς κατάλογος χειρογράφων κωδίκων Βυζαντινς κκλησιαστικς μουσικς τς ερς Μονς Τιμίου Προδρόμου Βερροίας», Γρηγόριος Παλαμς 755 (1994), σσ. 563-606.

Πρόκειται για αναλυτική παρουσίαση 11 άγνωστων χειρογράφων ψαλτικής που ανακάλυψα στην παραπάνω μονή, από την οποία προέκυψαν πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία για την μουσική παράδοση της περιοχής, αλλά και ευρύτερα.

 

 

 

 

 

 

 

 

  «Παναγιώτου Χρυσάφου πρωτοψάλτου νατος ατόγραφος κώδιξ», Μακεδονικ 31 (1998), σσ. 407-412.

Η ανακάλυψη ενός αυτογράφου του πρωτοψάλτη του οικουμενικού πατριαρχείου Παναγιώτη Χρυσάφη, σπουδαίας μουσικής μορφής του νέου ελληνισμού, οδήγησε στην λεπτομερή εξέταση του περιεχομένου του, την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για την συνολική του δραστηριότητα και την καταγραφή όλων αυτών και λίγων ακόμη ποικίλων παρεμβάσεων στο άρθρο αυτό. Αναδημοσιευμένο με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

Διαβάστε το άρθρο.

 

 

   «Κώδικες κκλησιαστικς μουσικς σ βιβλιοθκες τς Κρήτης», Νέα Χριστιανικ Κρήτη περίοδος Β́, τεχος 23, (Ρέθυμνο 2004), σσ. 289-325.

Η συστηματική ενασχόληση με την Κρήτη στην διδακτορική μου διατριβή είχε ως αυτονόητη συνέπεια την πραγματοποίηση πολλών επιτόπιων ερευνών στο νησί. Παρότι τελικά αυτές λίγο συνεισέφεραν στη συγγραφή της (αφού γρήγορα διαπιστώθηκε ότι τα μνημεία της εποχής που αυτή εξετάζει σώζονται σχεδόν όλα εκτός του νησιού), εντοπίστηκε αξιόλογο και άγνωστο μουσικολογικό υλικό σε βιβλιοθήκες οι οποίες από πολλές δεκαετίες και πλέον ήταν απρόσιτες. Αυτό το υλικό παρουσιάζεται και σχολιάζεται στην εργασία αυτή, η οποία συνοδεύεται και από τα σχετικά πανομοιότυπα. Αναδημοσιευμένο με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

Διαβάστε την εργασία αυτή.

  

 

 

 

 

 

  « νδριος μουσικς ρσένιος ερομόναχος Βατοπαιδινς μικρός», γκυρα 2 (νδρος 2004), σσ. 7-37.

Συστηματική εξέταση γνωστών αλλά και άγνωστων στοιχείων για τη ζωή και το έργο του σπουδαίου αυτού μουσικού, κατά την οποία αποκαλύπτεται για πρώτη φορά ο ισχυρός δεσμός του (δασκάλου προς μαθητές) με τους περίφημους Κωνσταντινουπολίτες μελουργούς του ΙΖ ́ αιώνα Παναγιώτη πρωτοψάλτη Χρυσάφη, Γερμανό Νέων Πατρών, κ.ά. Αναδημοσιευμένο με συμπληρώσεις και νέα στοιχεία στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

Διαβάστε το άρθρο.

 

 

 

 

 

 

  « ξήγηση τν παλαιν θέσεων τς Ψαλτικς. Νέες μαρτυρίες».

Κατατέθηκε το έτος 2003 στο επιστημονικό περιοδικό νατολς τ περιήχημα και συμπεριλαμβάνεται στο α ́ τεύχος του, το οποίο κυκλοφορήθηκε τελικά το έτος 2014 (στις σελίδες 159-185), αφιερωμένο στον καθηγητή Γρ. Θ. Στάθη. Πρόκειται για καταγραφή των σπουδαιότερων αποδεικτικών στοιχείων από τη χειρόγραφη παράδοση για την παραδοσιακή λειτουργία της μουσικής σημειογραφίας της ψαλτικής τους τελευταίους επτά-οκτώ αιώνες (σημείο αντιλεγόμενο τις τελευταίες δεκαετίες μεταξύ των μουσικολόγων) και προσθήκη και άλλων πρωτότυπων σημαντικών μαρτυριών. Μεταξύ των τελευταίων υπάρχει η ανακάλυψη και αναλυτική εξέταση ενός μουσικού χειρογράφου με τον άκρως ενδιαφέροντα τίτλο Εξηγήσεις παλαιών θέσεων ο οποίος αντιστοιχεί, φυσικά, στο περιεχόμενό του. Αναδημοσιευμένο στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

Διαβάστε την εργασία.

 

  «The Cultivation and Fruitful Spread of Psaltic Art in the Black Sea Areas», Acta Musicae Byzantinae Volumul IX (Mai 2006), σσ. 156-167 (βλ. παρακάτω ενότητα δ' -αριθμός 2).

Διαβάστε την εργασία αυτή.

 

 «The Semandron: a Byzantine monastic “instrument”» στον τόμο Music in The Middle Age ο οποίος κυκλοφορήθηκε σε Ευρωπαϊκό επίπεδο σε πολλές γλώσσες.

Το άρθρο στον τόμο της Ιταλικής γλώσσας (2011)


 

Ακόμη, μνημονεύονται εδώ τα εκλαϊκευμένα, αλλά στηριγμένα στην έρευνα, κείμενα:

 

  «Κωνσταντίνος Πρίγγος: 30 χρόνια από την εκδημία του», εφημερίδα Εκκλησιαστική Αλήθεια 16-11/1-12-1994.

√  «Ελληνική μουσική παράδοση: πρόσκληση σε σπουδή», Ορίζοντες Αγωγής 5 (1994), σσ. 39-42.

  «Θεσσαλονίκης ψαλτικά», Ορίζοντες Αγωγής 11 (1997), σσ. 42-45.

  «Ορθόδοξη ψαλτική τέχνη στον ομόδοξο Βορρά», εφημερίδα Εκκλησιαστική Αλήθεια (1/16-1-1997), σ. 11.

  «Περί Μουσικού Συμποσίου της Ελληνικής τηλεόρασης 3»,  εφημερίδα Θεσσαλονίκη (18-2-2002).

 

 

γ'. Ανακοινώσεις σε διεθνή συνέδρια-διαλέξεις            

                                                                            Αρχή σελίδας    Αρχική σελίδα

                                                                                                                

  «Μεταβυζαντινά χειρόγραφα ψαλτικής τέχνης εκτός του Ελλαδικού χώρου. Βιβλιοθήκες Μεγάλης Βρετανίας» κύρια εισήγηση στο: Ϛ́ Διεθνές Συμπόσιο Ελληνικής Παλαιογραφίας της Comité International de Paléographie Grecque, Δράμα 21/27 Σεπτεμβρίου 2003. Δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά: Πρακτικά του Ϛ́ Διεθνούς Συμποσίου Ελληνικής Παλαιογραφίας (Δράμα 21-27 Σεπτεμβρίου 2003),[Βιβλιοαμφιαστής-Παράρτημα 1], Ελληνική Εταιρεία Βιβλιοδεσίας, Αθήνα 2008, τόμος Β́ σσ.  573-594 και τόμος Γ́ σσ. 1235-1245. Διαβάστε την εισήγηση.

Η εισήγηση αυτή φέρνει στο φως σημαντικά ευρήματα από τα μνημεία της χειρόγραφης μουσικής παράδοσης που σώζονται στην Βρετανία. Τα περισσότερα είναι εντελώς άγνωστα και οι πρωτογενείς πληροφορίες που μας παρέχουν συνδυάστηκαν και με άλλες από έρευνες σε βιβλιοθήκες άλλων χωρών.

  «Σῶσόν με θεολογοῦντά Σε. Ἡ μελωδικὴ ἔνδυση τῆς ὑμνογραφίας στὸ νέο στιχηραρικὸ γένος μελοποιίας», εισήγηση στο Β́ Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογικό και Ψαλτικό του Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας της Εκκλησίας της Ελλάδος: Τα γένη και είδη της Βυζαντινής Ψαλτικής Μελοποιίας, (Αθήνα 15-19 Οκτωβρίου 2003). Δημοσιεύτηκε στον τόμο των Πρακτικών του συνεδρίου (Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος-Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας. «Θεωρία καὶ Πράξη τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης». Β́  Διεθνὲς Συνέδριο Μουσικολογικὸ καὶ Ψαλτικό. Ἀθήνα, 15-19 Ὀκτωβρίου 2003. Τὰ Γένη καὶ Εἴδη τῆς Βυζαντινῆς Ψαλτικῆς Μελοποιίας. Πρακτικά. Ἐκδίδει ὁ Γρ. Θ. Στάθης, σσ. 335-357).

Διαβάστε το πλήρες κείμενο της ανακοίνωσης όπως κυκλοφορήθηκε σε ανάτυπο από τον τόμο. Δημοσιεύτηκε και στην β' έκδοση του βιβλίου Η ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος... (βλ. παραπάνω την ενότητα: "α'. Βιβλία").

Στην εργασία αυτή γίνονται μορφολογικές παρατηρήσεις για τον ορθό μελωδικό χωρισμό των νοημάτων της υμνογραφίας, τον τονισμό των λέξεων και την αποκατάσταση λανθασμένων γραφών των ύμνων. Στήριγμα δυνατό στην εξέταση αυτή είναι η μελέτη της χειρόγραφης παράδοσης, οι προτροπές των πατέρων της εκκλησίας για την λυσιτελή χρήση της μουσικής στη λατρεία και η γνώση και έρευνα των έντυπων εκδόσεων της ψαλτικής τα τελευταία 180 χρόνια.

 

 

 

  «Έρευνες και εκδόσεις σχετικές με τη διδασκαλία και σπουδή της ψαλτικής». Εισήγηση στο Β́ διεθνές συνέδριο Βυζαντινής μουσικής (Θεσσαλονίκη-Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, 9/10-12-2004).

  «The stability and continuity of the old tradition in the Cretan chanting art in the 17th century and generally in the following centuries». Εισήγηση στο τέταρτο Συνέδριο για την Βυζαντινή Ψαλμωδία στο Hernen Castle της Ολλανδίας (7-10 Απριλίου 2005). Η γενική θεματική του συνεδρίου ήταν: «Tradition and innovation in the late and post byzantine chant». Η εισήγηση εκδόθηκε στα Πρακτικά του συνεδρίου: Tradition and Innovation in Late and Postbyzantine Liturgical Chant, Acta of the Congress held at Hernen Castle, the Netherlands, in April 2005 (ed. by G. Wolfram), στη σειρά Eastern Christian Studies, Vol. 8, A.A. Bredius Foundation. Peeters. (Leuven-Paris-Dudley, MA 2008), σσ. 159-190. Διαβάστε την εισήγηση αυτή. Δημοσιεύτηκε και στην β' έκδοση του βιβλίου Η ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος... (βλ. παραπάνω την ενότητα: "α'. Βιβλία").

  «Ὁ κεντρικὸς ρόλος τῆς Θεσσαλονίκης στὴν ἐξέλιξη καὶ διάδοση τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης». Εισήγηση στο ΙΘ́ Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο-Χριστιανική Θεσσαλονίκη-Θεσσαλονίκη και η χερσόνησος του Αίμου (Θεσσαλονίκη-Ι.Μ. Βλατάδων, 3-5 Νοεμβρίου 2005). Δημοσιευμένη στον τόμο: Χριστιανική Θεσσαλονίκη. ΛΘ'-Μ' Δημήτρια. Πρακτικά. ΙΗ' Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο. Εκκλησιαστικοί συγγραφείς της Θεσσαλονίκης. ΙΘ' Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο. Θεσσαλονίκη και η χερσόνησος του Αίμου, Θεσσαλονίκη 2011, σσ. 275-292. Αναδημοσιευμένη με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω). Διαβάστε την εισήγηση.

  «Ἡ συμβολὴ τῶν ἁγιορειτῶν πατέρων στὴν Ψαλτικὴ Τέχνη στὰ τέλη τοῦ 18ου καὶ τὶς ἀρχὲς τοῦ 19ου αἰώνα». Εισήγηση στο Β́ Διεθνς Συμπόσιο.γιον ρος: Πνευματικότητα & ρθοδοξία. Τέχνη, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών (Θεσσαλονίκη, 11-13 Νοεμβρίου 2005). Δημοσιεύτηκε στον τόμο των Πρακτικών: Άγιον Όρος. Πνευματικότητα & Ορθοδοξία. Τέχνη. Β’ Διεθνές Συμπόσιο, Θεσσαλονίκη, 11-13 Νοεμβρίου 2005, [Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. Μακεδονική Βιβλιοθήκη, Αρ. 102], Θεσσαλονίκη 2006, σσ. 55-69 και σε ανάτυπο. Αναδημοσιευμένη με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω). Διαβάστε το πλήρες κείμενο του ανατύπου

  «Words and music in the melopoeia of kalophonikoi Heirmoi (14th-18th centuries)», εισήγηση στο 21ο Διεθνές Βυζαντινολογικό Συνέδριο (Λονδίνο, Institute of Education-Bedford Way WC1H0AL, 21-26 Αυγούστου 2006). Περίληψη της εισήγησης δημοσιεύτηκε στον τρίτο τόμο των Πρακτικών του συνεδρίου: Proceedings of the 21st International Congress of the Byzantine Studies. London 21-26 August 2006. Volume III. Abstracts of Communications, σσ. 138-139. Στο συνέδριο αυτό είχα και την συμπροεδρία στην συνεδρίαση Communication G.IV.3-Words in Ritual, την Παρασκευή 25 Αυγούστου.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στα ελληνικά: Emmanouil St. Giannopoulos (Thessaloniki), "Η εξέλιξη των καλοφωνικών ειρμών (14ος-18ος αιώνας)", Psaltike. Neue studien zur Byzantinischen musik: Festschrift für Gerda Wolfram, Wien 2011, σσ. 145-153. Αναδημοσιευμένο με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

  «Ελληνική Ψαλτική Τέχνη-Ρωσική εκκλησιαστική μουσική: μαρτυρίες, επιδράσεις, χειρόγραφα». Εισήγηση στο συνέδριο Ρωσία-Άγιον Όρος (Μόσχα 30-9 / 5-10-2006). Η εισήγηση αυτή, η οποία προκάλεσε το ζωηρό ενδιαφέρον και πολλές ερωτήσεις του ακροατηρίου στην αίθουσα Ραχμάνινοφ του Κονσερβατόριουμ Τσαϊκόφσκι της Μόσχας, δημοσιεύτηκε, χωρίς τις υποσημειώσεις, στα Πρακτικά του Συνεδρίου (МАТЕРИАЛЪІ МЕЖДУНАРОДНОЙ НАУЧНО-БОГОСЛОВСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ «РОССИЯ-АФОН: ТЪІСЯЧЕЛЕТИЕ ДУХОВНОГО ЕДИНСТВА», МОСКВА 2008, σσ. 394-399). Αναδημοσιευμένη με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

  «Καθορισμός και διδασκαλία του χρωματικού γένους από τους τρεις διδασκάλους». Εισήγηση στο Γ’ Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογικό και Ψαλτικό (Αθήνα 17-21 Οκτωβρίου 2006). Δημοσιεύτηκε στον τόμο των Πρακτικών: «Θεωρία καὶ Πράξη τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης» Γ’ Διεθνὲς Συνέδριο Μουσικολογικὸ καὶ Ψαλτικό. Ἀθήνα, 17-21 Ὀκτωβρίου 2006. Ἡ Ὀκταηχία. Πρακτικά. Ἐκδίδει ὁ Γρ. Θ. Στάθης [Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος-Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας], Ἀθήνα 2010, σσ. 395-402.

  «A legendary collection of Greek Manuscripts. First approach to Simon Karas᾿ archives», 7th International Congress on Greek Palaeography, (Madrid 15-20/9/08). Δημοσιεύτηκε στον τόμο των Πρακτικών: The legacy of Bernard Montfaucon: Three Hundred Years of Studies on Greek Handwriting. Proceedings of the Seventh International Colloquium of Greek Palaeography (Madrid-Samalanga, 15-20 September 2008). Edited by Antonio Bravo García and Inmaculada Pérez Martin with the assistance of Juan Signes Codoñer [Bibliologia. Elementa ad librorum studia pertinentia. Volume 31 A, σσ. 403-423 και η περίληψη: Volume 31 B, σ. 620], 2010, Brepols Publishers n.v., Turnout, Belgium.  Η εκτίμηση είναι ότι πρόκειται για μια σημαντική κίνηση για την καθιέρωση της ενασχόλησης με τα μουσικά χειρόγραφα στα σπουδαία αυτά, ανά πενταετία, συνέδρια της Comité International de Paléographie Grecque (μετά και την συμμετοχή μου σ᾿ εκείνο της Δράμας το έτος 2003), ενώ ταυτόχρονα είναι η πρώτη επιστημονική εργασία για την περίφημη και πολύτιμη για την μουσικολογία, συλλογή του αειμνήστου διδασκάλου Σίμωνα Καρά. Για την εργασία μου με τα χειρόγραφα Καρά βλ. παρακάτω ειδική μνεία. Αναδημοσιευμένη με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

  «Theoretical collections on Psaltic Art. The continuity of the tradition». Εισήγηση στο πέμπτο Συνέδριο για την Βυζαντινή Ψαλμωδία στο Hernen Castle της Ολλανδίας (30 Οκτωβρίου-2 Νοεμβρίου 2008). Η γενική θεματική του συνεδρίου ήταν: «Tradition and innovation in the late and post byzantine chant». Εκδόθηκε με τον τίτλο "Collections of Byzantine Chant Treatises in Manuscripts of the 17th and 18th Centuries: The Continuation of the Tradition" στον τόμο WOLFRAM G. , TROELSGARD C., Tradition and Innovation in Late- and Postbyzantine Liturgical Chant II, 2013, σσ. 97-122. Αναδημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 

 

Οι συμμετέχοντες στο συνέδριο ψάλλουν ύμνους για τον Άγιο Νικόλαο

για τους κατοίκους της περιοχής.

.

  “Old and new compositions in the Psaltic Art. The study of tradition and the today’s practice”. Εισήγηση στο συνέδριο Актуальные проблемы изучения церковно-певческого искусства: наука и практика (к 120-летию кончины Д. В. Разумовского), Москва, 12 – 16 мая 2009 [“Current Problems in the Study of the Art of Chanting: Research and Practice” (For the 120th anniversary of D.V. Razumovsky’s death)]. Δημοσιευμένη στην Ρωσική γλώσσα στον ομότιτλο τόμο των Πρακτικών (MOCKBA 2011, σσ. 52-60). Αναδημοσιευμένη με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

  «Τα μουσικά χειρόγραφα του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών στη Θεσσαλονίκη», Byzantine Musical Culture. Second International Conference of the American Society of Byzantine Music and Hymnology. June 10-14th, 2009, Athens. Υπό δημοσίευση στα Πρακτικά. Βιντεοσκόπηση της εισήγησης είναι διαθέσιμη εδώ. Δημοσιευμένη με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

  «...ἡ θέσις γίνεται βραδυτέρα τῆς ἄρσεως, ἥδιστον δὲ τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ χρόνου τούτου τοῦ ἀνέκαθεν ἐν χρήσει ἐν τοῖς Πατριαρχείοις. Εἰσήγηση στὸ ΔΔιεθνές Συνέδριο Μουσικολογικό και Ψαλτικό (Αθήνα 8-11 Δεκεμβρίου 2009). Στην εισήγηση αυτή ανιχνεύεται η χρήση και η παρασήμανση του τρίσημου λεγόμενου («κουτσού» ή και «υποσκάζοντος») ρυθμού στην ψαλτική παράδοση του οικουμενικού πατριαρχείου και της Κωνσταντινούπολης κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Από την έρευνα αυτή προκύπτουν πλήθος στοιχείων για το ρυθμικό αυτό σχήμα, τους ανθρώπους που μελοποίησαν ύμνους σ᾿ αυτό, τις καταγραφές παλαιοτέρων παραδόσεων, την θεωρητική του έκφραση από πολλούς παλαιούς και νέους συγγραφείς, την διαφορά του με τον τρίσημο ρυθμό της δυτικής μουσικής, κ.ά. Δημοσιευμένη (δυστυχώς με τραγικά λάθη, που δεν οφείλονται στον συγγραφέα) στον τόμο των Πρακτικών: Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος-Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας. «Θεωρία και Πράξη της Ψαλτικής Τέχνης». Δ’ Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογικό και Ψαλτικό. Αθήνα 8-11 Δεκεμβρίου 2009. Τὰ γένη τῆς Ρυθμοποιίας καὶ τρέχοντα ψαλτικὰ θέματα. Εκδίδει ο Γρ. Θ. Στάθης, Αθήνα 2015, σσ. 123-146. Πλήρως διορθωμένο το κείμενο υπάρχει εδώ. Αναδημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

  «Essential components of the Psaltic Art ("Byzantine music") and adaptation problems in non Greek languages». Εισήγηση στο V International Academic Conference “Culture of Pacific Rim” (Section 2: Art of Byzantium and Ancient Rus), May 24-27, 2010, Vladivostok. Δημοσιευμένη (απομαγνητοφώνηση των διοργανωτών) στα ρωσικά και στα αγγλικά στον τόμο КУЛЬТУРА ТИХООКЕАНСКОГО ПОБЕРЕЖЬЯ-Culture of the citizens of Pacific Ocean coastline (Vladivostok 2013), σσ. 16-26. Η εισήγηση αυτή στο μακρυνό Vladivostok εστιάστηκε στα βασικά συστατικά της Ψαλτικής και στην προσοχή που πρέπει να δοθεί όταν επιχειρείται προσαρμογή βυζαντινών μελωδιών σε άλλες -πλην της ελληνικής- γλώσσες. Η παρουσία μου σε χώρο και τόπο όπου πολλοί προσπαθούν να προσεγγίσουν την Βυζαντινή τέχνη όντας πολύ μακρυά από τα κέντρα κύριας μελέτης της, είχε ως αποτέλεσμα την μετατροπή της εισήγησης σε Master class που περιέλαβε ευρύτερα θέματα της ψαλτικής, με παραδείγματα ηχητικά και λύση πολλών αποριών των συμμετεχόντων.

  «Η σύνθεση Δύναμις του Τρισαγίου ύμνου, του πρωτοψάλτη Ξένου Κορώνη. Από τον 14ο στον 21ο αιώνα». Εισήγηση στο διεθνές συνέδριο Crossroads | Greece as an intercultural pole of musical thought and creativity (Θεσσαλονίκη 6-10 Ιουνίου 2011). Δημοσιευμένη στα ηλεκτρονικά Πρακτικά του συνεδρίου:

 http://crossroads.mus.auth.gr/proceedings/

Πιο συγκεκριμένα:

http://crossroads.mus.auth.gr/wp-content/uploads/2013/07/
CROSSROADS_PROCEEDINGS.pdf στις σελίδες 963-984.

Αναδημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

«Ο Λυκούργος Αγγελόπουλος και η καταγραφή, διάσωση και διάδοση ασματικών και άλλων μνημείων της ψαλτικής». Εισήγηση στην Επιστημονική Διεθνή Ημερίδα Η συμβολή του Λυκούργου Αγγελοπούλου στις Βυζαντινές μουσικές σπουδές και στην Μουσικολογία γενικότερα (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Καλών Τεχνών-Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Τρίτη 23 Απριλίου 2013). Δημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 

Στην Ημερίδα, την οποία μπορείτε να παρακολουθήσετε μέσω της ιστοσελίδας του Τμήματος αλλά και στο youtube (http://www.youtube.com/watch?v=tsOz36y0Bb8&list=PLtI0hDTHWHrWiOmvJTkMofRMczvFmr49k), ετοιμάστηκε και ψάλθηκε από τους φοιτητές του Τμήματος, υπό την διεύθυνσή μου, μια μουσική καταγραφή του Λυκούργου Αγγελοπούλου από το Άγιον Όρος (διαθέσιμη εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=1SC0zFbfRNk).
  “Tracing the Sources of the Enormous Oeuvre of the Famous Ecclesiastical Musician Petros the Peloponnesian (ca. 1735-†1778)”, εισήγηση στο Διεθνές Μουσικολογικό Συνέδριο (IMC 2013: International Musicological Conference) Musical Romania and the neighbouring cultures: traditions, influences, identities, Iasi 4-7 July 2013. Δημοσιευμένο στο Muzica. Romanian musicology magazine serie nouă, Anul XXVI, Nr. 3-4 (Aprilie-Iunie 2015), pp. 121-142. Αναδημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 Ομιλία στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο 50 χρόνια λειτουργικής έρευνας και διακονίας (Θεολογική Σχολή Α.Π.Θ., 19 και 20-2-14) για τον αείμνηστο καθηγητή Ιωάννη Φουντούλη. Μπορείτε να δείτε το σχετικό πρόγραμμα του Συνεδρίου, καθώς και τις παρακάτω φωτογραφίες. Δημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 

 

 

 

Διάλεξη με τίτλο “Orthodox liturgical music’s breeze blows over the Aegean: Over one-thousand years of musical tradition in a sea with over a thousand islands” στο Boston Byzantine Music Festival 2014 την Δευτέρα 24-2-14 στο Maliotis Cultural Centre (Hellenic College, Holy Cross, Greek Orthodox School of Theology, 50 Goddard Ave, Brookline, MA 02445, Boston). Την διάλεξη (τμήμα της είναι διαθέσιμο στο Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=xOnFmT1dx_U) κατά την οποία ψάλθηκαν ύμνοι σχετικοί με το θέμα από την χορωδία του Holy Cross (διδασκαλία του καθηγητή κ. Μένιου Καράνου, διεύθυνση Εμμ. Γιαννόπουλου), διοργάνωσε το "THE MARY JAHARIS CENTER for Byzantine Arts and Culture". Σχετική ιστοσελίδα (από αυτήν, ό,τι αναφέρεται στην παραπάνω διάλεξη υπάρχει και εδώ). Δημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

Ένας από τους ύμνους που ψάλθηκαν ήταν το α' εωθινό του πρωτοψάλτου Σμύρνης και δασκάλου του περίφημου Πέτρου λαμπαδαρίου, Θεοδοσίου του Χίου (μαγνητοσκόπηση εδώ). Τα "εκκλησιαστικά" εωθινά του Θεοδοσίου ανακαλύφθηκαν από εμένα σε ένα, μοναδικό έως τώρα, χειρόγραφο ιδιωτικής συλλογής. Για τις ανάγκες της εκδήλωσης της Βοστώνης μετέγραψα το α' από αυτά από την παλαιότερη σημειογραφία στην Νέα Μέθοδο. 

 

24-2-14: Ο πρύτανις του Holly Cross Dr. James Skedros, ο αρχιδιάκονος του Αρχιεπισκόπου Αμερικής π. Παντελεήμων Παπαδόπουλος, ο καθηγητής Dr. Μένιος Καράνος και ο Εμμ. Γιαννόπουλος

 

 Εισήγηση με τίτλο "The musical work of Petros Vyzantios, protopsaltēs of the Great Church of Christ" στο: International Conference on Musical Writing of the Christian World — Books, Notations, Problems of Interpretation (for the 150th anniversary of the Moscow State Conservatory), Μόσχα 12-17 Μαΐου 2014. Η εισήγηση αυτή, που βασίζεται σε μια υπό έκδοση πλήρη περί του Πέτρου Βυζαντίου μονογραφία, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ‘Hymnology του Dimitry Razumovsky Centre for the Study of Church Music, Moscow State Tchaikovsky Conservatory (МУЗЬІКАЛЬАЯ ПИСЬМЕННОСТЬ ХРИСТИАСКОГО МИРА: КНИГ. ИНОАЦИЯ. Поблемьі интерпретации (к 150-лемую Московскоў консерваморуу) ГИМНОЛОГИЯ. ВЬІПУСК 7 (2017), σσ. 63-69 και πέντε πανομοιότυπα). Δημοσιευμένη και στο βιβλίο μου Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 

√  Εισήγηση με τίτλο «"Ἐὰν μὴ εὔσημον λόγον δῶτε πῶς γνωσθήσεται τὸ λαλούμενον;" Η γλώσσα και η μουσική στην λατρεία του Θεού» στο 1ο Διεθνές Διεπιστημονικό Μουσικολογικό Συνέδριο «Η Ψαλτική Τέχνη ως Αυτόνομη Επιστήμη: Επιστημονικοί Κλάδοι – Συναφή Επιστημονικά Αντικείμενα – Διεπιστημονικές Συνεργασίες, Διαθεματικότητα και Διάδραση», [Τομέας Ψαλτικής Τέχνης και Μουσικολογίας της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών], Βόλος 29/6-3-7-2014. Δημοσιευμένη στα ηλεκτρονικά Πρακτικά του Συνεδρίου. Διαθέσιμη σε video εδώ. Αναδημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 

«Η συμβολή της ψαλτικής τέχνης στις καταγραφές Κρητικών ασμάτων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα». Εισήγηση στο 1ο Διεθνές Εθνομουσικολογικό Συνέδριο Η αστική μουσική στην Κρήτη από την Κρητική Πολιτεία μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών και η σχέση των δύο κοινοτήτων  (Ηράκλειο Κρήτης, 3-5/10/2014), το οποίο οργανώθηκε πρωτίστως από το Μουσείο Παραδοσιακών οργάνων Θύραθεν, που λειτουργεί στον Κρουσώνα Μαλεβιζίου (Νομός Ηρακλείου). Υπό δημοσίευση στον τόμο των Πρακτικών. Δημοσιευμένη, ωστόσο, στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 

 

 

  «Γεώργιος Χουρμούζιος, Χαρτοφύλακας της Μ.Χ.Ε.» και παρουσίαση του τόμου Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος εισαγωγή εις το θεωρητικόν και πρακτικόν της εκκλησιαστικής μουσικής. Αυτόγραφα του θεωρητικού. Ηχογραφημένα μέλη [Βατοπαιδινή Μουσική βίβλος-Μουσικολογικά μελετήματα 2]. Κεντρική ομιλία στην έναρξη του Διεθνούς Συνεδρίου Η Βυζαντινή Μουσική μέσα από την Νέα Μέθοδο Γραφής (1814-2014). Καθιέρωση – Προβληματισμοί – Προοπτικές, το οποίο διοργανώθηκε από το Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ., το Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ. και την Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου (Θεσσαλονίκη, 30-10-14 ως 1-11-14, Βελλίδειο Συνεδριακό Κέντρο, Αίθουσα Τελετών Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ.). Βιντεοσκοπημένη και διαθέσιμη. Δημοσιευμένη στο βιβλίο Εμμ. Γιαννόπουλου, Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω). Δημοσιευμένη και στα Πρακτικά του Συνεδρίου: Η Βυζαντινή Μουσική μέσα από την Νέα Μέθοδο Γραφής (1814-2014). Καθιέρωση – Προβληματισμοί – Προοπτικές, Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. Άγιον Όρος 2021, σσ. 31-46. Στην ομότιτλη έκδοση βιντεοσκοπήσεων (Διεθνές Μουσικολογικό και Ψαλτικό Συνέδριο Η Βυζαντινή Μουσική μέσα από την Νέα Μέθοδο Γραφής (1814-2014). Καθιέρωση – Προβληματισμοί – Προοπτικές) κασετίνας τριών DVDs με μικρό ένθετο φυλλάδιο από την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου στα 2017, η παραπάνω ημέτερη ομιλία περιελήφθη στο DVD 1.

       Πριν από την έναρξη του ίδιου συνεδρίου έγινε και μια σύντομη παρουσίαση σε μαθητές μουσικών σχολείων, με τίτλο «Η σημασία της Ψαλτικής για την ελληνική μουσική».

Το πρόγραμμα του Συνεδρίου.

 

«Πτυχές του έργου του Γεωργίου Χουρμουζίου, Χαρτοφύλακος της Μ.Χ.Ε.», επιστημονική εισήγηση στο παραπάνω συνέδριο. Βιντεοσκοπημένη και διαθέσιμη. Δημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω). Δημοσιευμένη και στα Πρακτικά του Συνεδρίου: Η Βυζαντινή Μουσική μέσα από την Νέα Μέθοδο Γραφής (1814-2014). Καθιέρωση – Προβληματισμοί – Προοπτικές, Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. Άγιον Όρος 2021, σσ. 73-90.

 

 

 

Από την κεντρική ομιλία στην έναρξη του Συνεδρίου, στο Βελλίδειο Συνεδριακό Κέντρο

 

 

 √  «Σύμμεικτα περί Νέας Μεθόδου», εισήγηση στο ΣΤ' Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογικό και Ψαλτικό του Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας της Εκκλησίας της Ελλάδος «Οἱ τρεῖς Διδάσκαλοι: Χρύσανθος, Γρηγόριος, Χουρμούζιος καὶ ἡ Νέα Μέθοδος Σημειογραφίας. 200ὴ ἐπέτειος: 1814/15–2015 (Αθήνα, Κεντρικό Κτίριο του Πανεπιστημίου, 21 έως 23-10-2015). [διαθέσιμη σε video εδώ: http://www.pemptousia.gr/video/simmikta-peri-neas-grafis/]. Στην εισήγηση αυτή παρουσιάστηκαν νέα αυτόγραφα των Τριών Διδασκάλων (Γρηγορίου, Χουρμουζίου και Χρυσάνθου) τα οποία εντοπίστηκαν από προσωπικές έρευνες, παρουσιάστηκαν συγκεντρωμένα άγνωστα στοιχεία για τους ίδιους και για γραπτά τους, και έγιναν αναφορές στην εξήγηση και εξέλιξη κατά την Νέα Μέθοδο αναλυτικής μουσικής σημειογραφίας, ολοκληρωμένων μουσικών έργων όπως το Ειρμολόγιο και το Αναστασιματάριο. Δημοσιευμένη στο ηλεκτρονικό περιοδικό του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. Σύνθεσις τόμ. 4, τεύχος ΙΙ (Δεκέμβριος 2015), σσ. 1-29 (http://ejournals.lib.auth.gr/synthesis  και συγκεκριμένα εδώ:

http://ejournals.lib.auth.gr/synthesis/article/view/5174/5079).

Η εισήγηση είναι διαθέσιμη και σε αρχείο pdf εδώ.

Tον Δεκέμβριο του 2018 ζητήθηκε από την Πεμπτουσία η ανάρτηση της εισήγησης στην ιστοσελίδα της, και δόθηκε μετά από κάποιες προσθήκες στο κείμενό της (την ανάρτηση αυτή βλ. εδώ και σε ὀμοιο αρχείο pdf εδώ).

 

Εισήγηση στην επιστημονική διημερίδα του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. για τον καθηγητή Ιωάννη Φουντούλη με τίτλο: «Ιωάννης Φουντούλης-π. Κωνσταντίνος Παπαγιάννης: ὅς δ᾿ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ» (18-5-2017).

 

“Some uninterpreted to the New Method and unpublished compositions in post-Byzantine psaltic manuscripts”, εισήγηση στο 7th International Musicological Conference MODUS-MODI-MODALITY (Nicosia, 6-10 September 2017).

 

 

Στο δεύτερο μέρος της εισήγησης αυτής παρουσίασα και διένειμα στους συνέδρους την εξήγησή μου στην Νέα Μέθοδο των καταβασιών Χριστὸς ἐν πόλει Βηθλεὲμ βρεφουργεῖται... από το μέλος του Αντωνίου ιερέως και Μεγάλου Οικονόμου της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας (αρχές 18ου αιώνα). Δημοσιευμένη με τον τίτλο Some Uninterpreted to the New Method and Unpublished Compositions in Post-Byzantine Psaltic Manuscripts. Katavasiai for the Sunday before Christmas, Composed by Priest Antonios the Nomophylax” στο Series Musicologica Balcanica Vol. 1.2 (2021) (https://ejournals.lib.auth.gr/smb/issue/view/1042/showToc), σσ. 262-291 (https://ejournals.lib.auth.gr/smb/article/download/7942/7798). Διαθέσιμη και εδώ.

 

 

«Λόγος και μέλος στις ψαλτικές ερμηνείες του πρωτοψάλτου Θρασυβούλου Στανίτσα», εισήγηση στο 3ο Διεθνές Μουσικολογικό και Ιεροψαλτικό Συνέδριο του Τομέα Ψαλτικής Τέχνης και Μουσικολογίας της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου (Συνεδριακὸ Κέντρο Θεσσαλίας – Μελισσιάτικα Βόλου, 30 Μαΐου-2 Ιουνίου 2018). Εκδόθηκε στα ηλεκτρονικά Πρακτικά: 3ο Διεθνὲς Μουσικολογικὸ καὶ Διεπιστημονικὸ Συνέδριo: ...ἐν ἐπιγνώσει ὑμνοῦντάς Σε... [Ἀκαδημία Θεολογικῶν Σπουδῶν Βόλου. Τομέας Ψαλτικῆς Τέχνης καὶ Μουσικολογίας], Βόλος 2020, σσ. 81-113 (αναρτημένα εδώ: https://tomeaspsaltikis.gr/el/ και ειδικότερα εδώ: http://tomeaspsaltikis.gr/wp-content/uploads/2020/12/praktika-3o-synedrio-tomea-psaltikis.pdf ). Διαθέσιμη και εδώ. Τα ηχητικά τα οποία συνοδεύουν την εισήγηση υπάρχουν εδώ.

 

   

 

 

  “Important musical manuscripts of the XVIIth-XIXth centuries. Ιdentification of their scribes, palaeographical and musicological importance”, εισήγηση στο: IXe Colloque International de Paléographie Grecque - Le livre manuscrit Grec: écritures, matériaux, histoire (Paris, en Sorbonne et à l’École normale supérieure, 45 rue d’Ulm, du 10 au 15 Septembre 2018). Δημοσιεύτηκε σε πολύ εκτενέστερη μορφή, στην ελληνική γλώσσα: «Σημαντικά ψαλτικά χειρόγραφα του 17ου και του 18ου αιώνα. Ταύτιση των γραφέων τους, παλαιογραφική και μουσικολογική σπουδαιότητα», Σύνθεσις-Synthesis, ηλεκτρονικό περιοδικό του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ., Vol. 8-No 1 (2019), σσ. 88-134. Βλ. http://ejournals.lib.auth.gr/synthesis/article/view/7719 και εδώ.

Δύο φωτογραφίες από το συνέδριο του Παρισιού:

 

 

«Μορφολογικές και αισθητικές παρατηρήσεις σε μελοποιήσεις του Πέτρου του Εφεσίου (1840)», εισήγηση στο Ζ' Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογικό και Ψαλτικό του Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας της Εκκλησίας της Ελλάδος (Αθήνα 18-20/10/2018) με γενική θεματολογία Μορφολογία-Αισθητική. Υπό δημοσίευση. Μαγνητοσκόπηση της εισήγησης.

 

 

 

 

  "Compositions having the designations ancient ("αρχαίον") or old ("παλαιόν") in the Psaltic manuscripts and the printed books of the Orthodox chant" εισήγηση στο International Conference Sacred Music East and West: Enlightenment and Illumination (Prague 23-25 November 2018). Υπό δημοσίευση.

  “Some observations on the musical work of monk Meletios-Matthaios Ephesios (1st half of 19th c.)”, International Musicological Conference: MUSICAL AND CULTURAL OSMOSES IN THE BALKANS, Bucharest, 2–6 September, 2019. Υπό έκδοση.

Στο ίδιο συνέδριο συμμετείχα στο στρογγυλό τραπέζι με γενικό τίτλο Musical & Musicological Encounters between Different Traditions of Eastern Christian Chants (I), IMS-Study Group – Music of the Christian Orient με την εισήγηση Considerations about the Athonite Psaltic Tradition”.

 

 

 

 

  “Secular music recorded in ecclesiastical notation in Post-Byzantine manuscripts and in printed editions”εισήγηση στο workshop “Cataloging, Editing, and Performing Ottoman Music” το οποίο οργανώθηκε στα πλαίσια του Corpus Musicae Ottomanicae project στο Orient-Institut Istanbul (23-24 September 2019).

 

  “Koukouzelis’ heritage according to the Cretan psaltic tradition of the 16th and 17th century”, εισήγηση στο συνέδριο St. John Koukouzeles – His Personality, Work and Epoch (Σόφια 1-4 Οκτωβρίου 2020 [λόγω κορωνοϊού το Συνέδριο μετατέθηκε για αργότερα, οι εισηγήσεις όμως κατατέθηκαν και δημοσιεύτηκαν στα Πρακτικά: St. John Koukouzeles-Personality, work, epoch, Sofia 2020, η ημέτερη εισήγηση στις σσ. 177-183.]).

 

  “Influences and benefits of the Psaltic Art on the 20th-century Greek music”, εισήγηση στο συμπόσιο Byzantium at Ankara, "Strolling through the Echoes of the Past", 11-12/11/2021.

 

  «Από την χειρόγραφη στην έντυπη ψαλτική. Παρατηρήσεις στην τυπογραφική αποτύπωση των εξηγήσεων του Πρωτοψάλτου Γρηγορίου και του Χαρτοφύλακος Γεωργίου Χουρμουζίου». Εισήγηση στο Η΄ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΨΑΛΤΙΚΟ του Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας (Ἀθήνα, 15-18 Δεκεμβρίου 2021) με γενικό θέμα: «Ἡ μουσικὴ τυπογραφία τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης· 200στὴ ἐπέτειος: 1820/21–2021». Υπό δημοσίευση.

 

  “Crete Island between East and West, Psaltic Art between Byzantine and Post-Byzantine era”. Εισήγηση στο Συνέδριο με τίτλο: Religious practices in Venetian ruled Crete: chants, liturgies, devotions (Παρίσι, Auditorium of the Institut National de l’ Histoire de l’Art, 24/25-2-2022). Υπό δημοσίευση.

 

 

 

 

δ'. Ανακοινώσεις σε εθνικά συνέδρια, ομιλίες, διαλέξεις, μαθήματα.           

                                                                                                Αρχή σελίδας    Αρχική σελίδα

 

  «Τα χειρόγραφα Ψαλτικής Τέχνης της Κρητικής Αναγέννησης», στον Κύκλο Επιστημονικών Συναντήσεων της Ελληνικής Παλαιογραφικής Εταιρείας στο Βυζαντινό Μουσείο της Θεσσαλονίκης (Μάιος 2001). Η ίδια διάλεξη με πλήθος νέων στοιχείων επαναλήφθηκε στις 19 Μαΐου 2003 στην αίθουσα του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, στην Αθήνα. Το κείμενο της διάλεξης αυτής δημοσιεύτηκε στο βιβλίο μου Η ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της ορθόδοξης εκκλησίας (βλ. παραπάνω).

ΜΙΕΤ 19.5.2003. Διακρίνονται οι Γρηγόριος Στάθης με την αείμνηστη σύζυγό του Πηνελόπη, και η Μαρία Λ. Πολίτη.

 

 

ΜΙΕΤ, 19.5.2003. Με τον αείμνηστο Λυκούργο Αγγελόπουλο και την Μαρία Λ. Πολίτη.

 

Μετά την διάλεξη στο ΜΙΕΤ.

 

  «Η εύξεινος και εύκαρπος διάδοση της ψαλτικής στις περί τον Εύξεινο Πόντο περιοχές» εισήγηση στο συνέδριο: «Χριστιανική Μακεδονία: Θεσσαλονίκη, Aγιον Όρος, Παρευξείνιες χώρες» Θεολογική Σχολή-Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης. 7/8/9-12-2001. Δημοσιεύτηκε στον τιμητικό τόμο για τον καθηγητή Κωνσταντίνο Δ. Φράγκο Κατηχητική διακονία, Θεσσαλονίκη 2003, σσ. 285-316. Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε και στο βιβλίο μου Η ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της ορθόδοξης εκκλησίας (βλ. παραπάνω) ενημερωμένο και συμπληρωμένο. Η εργασία αυτή ζητήθηκε για δημοσίευση στα Αγγλικά από τους υπευθύνους του περιοδικού Acta Musicae Byzantinae, κάτι που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2006 (βλ. παραπάνω ενότητα β’-ἀριθμός 7).

  «Τα του φωτός δοχεία... Χρώματα, ποιήματα και θέσεις ψαλτικές» εισήγηση (συνδυασμένη με πλήθος διαφανειών και ψαλμώδηση μελών) για τους Τρεις Ιεράρχες σε συνάντηση Εκπαιδευτικών στις 30-1-2002. Αδημοσίευτη.

  «Aγνωστοι ύμνοι στα μουσικά χειρόγραφα της Κρητικής Αναγέννησης». Ανακοίνωση στην: Δ́ Συνάντηση Βυζαντινολόγων Ελλάδος και Κύπρου, Θεσσαλονίκη 20/22-9-2002. Εκτενής περίληψη της ανακοίνωσης δημοσιεύτηκε στα πρακτικά (δ́ Συνάντηση Βυζαντινολόγων Ελλάδος και Κύπρου, 20-22 Σεπτεμβρίου 2002. Εισηγήσεις-Περιλήψεις ανακοινώσεων, Θεσσαλονίκη 2003, σσ. 158-160.

  «Χειρόγραφα Ψαλτικής τέχνης αποκείμενα στο μουσείο Μπενάκη» ανακοίνωση στην: Έ Συνάντηση Βυζαντινολόγων Ελλάδος και Κύπρου, Κέρκυρα 3/5-10-2003. Περίληψη της ανακοίνωση δημοσιεύτηκε στα πρακτικά της συνάντησης (Έ Συνάντηση Βυζαντινολόγων Ελλάδος και Κύπρου [Ιόνιο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Ιστορίας]. 3-5 Οκτωβρίου 2003. Κέρκυρα. Εισηγήσεις-Περιλήψεις, Κέρκυρα 2005, σ. 211), ενώ το πλήρες κείμενο δημοσιεύτηκε στην Αγγλική γλώσσα (Emmanouil Giannopoulos, "Manuscripts of Psaltic Art Preserved in the Benaki Museum") στο δίτομο έργο Γηθόσυνον σέβασμα. Αντίδωρον τιμής και μνήμης εις τον μακαριστόν καθηγητήν της Λειτουργικής Ιωάννην Μ. Φουντούλην († 2007), Θεσσαλονίκη 2013, τόμος Α', σσ. 367-391.

  «Χειρόγραφα Ψαλτικής Τέχνης αποκείμενα στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη», εισήγηση στην ημερίδα Ταξίδι στον κόσμο των χειρογράφων (Ελληνική Παλαιογραφική Εταιρεία-Γεννάδειος Βιβλιοθήκη), Αθήνα 10 Μαΐου 2004. Τα Πρακτικά αυτής της Ημερίδας δημοσιεύτηκαν σε δύο τόμους, στα ελληνικά: Εξερευνήσεις στα χειρόγραφα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης [Μονογραφίες Γενναδείου VI], Επιμέλεια: Μαρία Πολίτη και Ελένη Παππά. Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα και Ελληνική Παλαιογραφική Εταιρεία, Princeton, New Jersey, USA, 2011 (το κείμενο του Εμμ. Γιαννόπουλου στις σελίδες 21-33 και πίνακες 16-22), και στα Αγγλικά: Emmanouel Giannopoulos, "Ecclesiastical Musical Manuscripts in the Gennadius Library", Exploring Greek Manuscripts in the Gennadius Library [Gennadeion Monographs VI], Edited by Maria L. Politi and Eleni Pappa. American school of classical studies at Athens in collaboration with the Greek Paleographical Society, Princeton, New Jersey, 2011, pages 21-32 and Plates 16-22). Αναδημοσιευμένη με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 

Η ημερίδα αυτή συνδυάστηκε με έκθεση χειρογράφων στο χώρο της Βιβλιοθήκης. Στον εκδεδομένο κατάλογο της έκθεσης (Ταξίδι στον κόσμο των χειρογράφων. Κατάλογος έκθεσης χειρογράφων Γενναδείου Βιβλιοθήκης, Αθήνα 2004) και συγκεκριμένα στις σελίδες 92-101 και πίνακες 24-27, καταχωρήθηκαν και τα κείμενα του γράφοντος, τα σχετικά με τα μουσικά χειρόγραφα που εκτέθηκαν. Αναδημοσιευμένα στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

Διαβάστε τα κείμενα αυτά.

Υλικό Ημερίδας

 

 

 

 

 

  «Μουσικ πένδυση τν κολουθιν το νυχθημέρου», εισήγηση στο Ιερατικό Συνέδριο της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας έτους 2004 (Ι.Μ. Παναγίας Εικοσιφοινίσσης 17/18 Μαΐου 2004). Επίκειται η δημοσίευσή της στα κατ᾿ έτος εκδιδόμενα πρακτικά των λειτουργικών αυτών συμποσίων.

  «Μία άγνωστη συλλογή χειρογράφων Ψαλτικής Τέχνης στη Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών», ανακοίνωση στην Ϟ́ Συνάντηση Βυζαντινολόγων Ελλάδος και Κύπρου (Αθήνα 22/25-9-2005). Το κείμενο αυτό μαζί με δικές μου φωτογραφίες από τα χειρόγραφα, παραχωρήθηκε για δημοσίευση στην ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη» όπου και βρίσκεται σήμερα (http://www.mmb.org.gr/Page/,    Τετράδιο,       Συλλογές). Αναδημοσιευμένο με συμπληρώσεις στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

  «Η ψηφιδωτή παράσταση Η προσκύνησις των διδασκάλων της Ψαλτικής. Ανίχνευση των ψηφίδων της στις γραπτές μουσικές πηγές», εισήγηση στο Β’ Επιστημονικό Συμπόσιο Ψαλτικής Τέχνης «Επιτεύγματα και Προοπτικές στην Έρευνα και Μελέτη της Εκκλησιαστικής Ψαλτικής Τέχνης» της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού και του Συνδέσμου Ιεροψαλτών Βόλου «Ιωάννης ο Κουκουζέλης» (Βόλος, 18 Φεβρουαρίου 2012). Δημοσιευμένη στα Πρακτικά (Επιτεύγματα και Προοπτικές στην Έρευνα και Μελέτη της Εκκλησιαστικής Ψαλτικής Τέχνης. Τόμος αφιερωμένος στον καθηγητή Γρηγόριο Θ. Στάθη [Ακαδημία θεολογικών σπουδών Βόλου-Τομέας Ψαλτικής Τέχνης και Μουσικολογίας], Αθήνα 2014, σσ. 81-88). Διαθέσιμη και εδώ. Αναδημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

Στην φωτογραφία ο καθ. Γρηγόριος Στάθης με διδάκτορές του οι οποίοι έλαβαν μέρος ως ομιλητές στην Ημερίδα του Βόλου.

«Το εκδοτικό και δισκογραφικό έργο του Χαριλάου Ταλιαδώρου». Ομιλία στην τιμητική εκδήλωση για τον Άρχοντα Πρωτοψάλτη της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως και Πρωτοψάλτη του Καθεδρικού Ιερού Ναού της του Θεού Σοφίας Θεσσαλονίκης κ. Χαρίλαο Ταλιαδώρο (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Καλών Τεχνών-Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Τετάρτη 7 Μαρτίου 2012). Δημοσιευμένη στα ηλεκτρονικά Πρακτικά της εκδήλωσης: Πρακτικά εκδήλωσης Χ. Ταλιαδώρου. Αναδημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

Στην τιμητική αυτή εκδήλωση την οποία μπορείτε να παρακολουθήσετε από την ιστοσελίδα του Τμήματος, ετοιμάστηκε και ψάλθηκε από φοιτητές του Τμήματος, υπό την διεύθυνσή μου, μια ενδεικτική μελοποίηση του τιμωμένου κ. Χαριλ. Ταλιαδώρου.

  «Λόγος και μέλος στην έντυπη και στην ασματική παράδοση της ψαλτικής». Εισήγηση στην Ημερίδα Θέματα Ελληνικής Μουσικής (Μουσικό Σπουδαστήριο Καρδαμύλης, 31-8-13). Δημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω), και στα Πρακτικά της Ημερίδας: Θέματα ελληνικής μουσικής Ι. Πρακτικά ημερίδας της 31ης Αυγούστου 2013 [Μουσικό Σπουδαστήριο Καρδαμύλης], Καρδαμύλη 2017, σσ. 81-102.

  Ομιλία στην παρουσίαση του ψαλτικού τόμου "Ανθολογία Λειτουργικών" της Σχολής εκκλησιαστικής μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας "Κοσμάς ο Μαδυτινός" (ιερός ναός της Υπαπαντής του Κυρίου-Βέροια, Κυριακή 1-12-13). Αφίσσα και πρόσκληση. Δημοσιευμένη στην ιστοσελίδα της σχολής (http://kosmasmadytinos.gr/el/index.htm#.UzVeolfPs7Q [Αρθρογραφία]). Αναδημοσιευμένη στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω). Διαθέσιμη και εδώ (αρχείο pdf), αλλά και στο youtube (41' 17'' - 56' 45'').

  

  Λιτός επικήδειος στον π. Κωνσταντίνο Παπαγιάννη († 8-4-14), εκφωνηθείς κατά την εξόδιο ακολουθία του, στον ιερό ναό των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων (9-4-14). Διαθέσιμος και εδώ.  Αναδημοσιευμένος στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 

√  Ομιλία στην Τιμητική εκδήλωση για τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γρηγόριο Στάθη στις εγκαταστάσεις του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ. στις 2-4-2015 (βλ. και παρακάτω: Γ’. Λοιπές δραστηριότητες-στ’. Οργάνωση Σεμιναρίων, και, Καλλιτεχνικές δραστηριότητες). Το Πρόγραμμα της Εκδήλωσης.

 

Ομιλία στην παρουσίαση σειράς βιβλίων του αναπληρωτή καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Αχιλλέα Χαλδαιάκη, στις 14-5-2015 (παρουσίαση του τόμου Βυζαντινομουσικολογικά. Τόμος Β’ Ιστορία). Το Πρόγραμμα της εκδήλωσης.

 

Συμμετοχή στο Πρόγραμμα Διά βίου μάθησης (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) με τίτλο «Τα υμνογραφικά κείμενα της Μεγάλης Εβδομάδος» (Μάρτιος-Ιούνιος 2016) με ετοιμασία της ενότητας «Η μουσική των ύμνων της Μεγάλης Εβδομάδος», η οποία βιντεοσκοπήθηκε για την ιστοσελίδα του Προγράμματος. Στο Πρόγραμμα αυτό του οποίου επιστημονική υπεύθυνη ήταν η καθηγήτρια του Τμήματος Θεολογίας κ. Άννα Κόλτσιου-Νικήτα δίδαξαν μέλη Δ.Ε.Π. πολλών Τμημάτων του Α.Π.Θ.

 

Ομιλία με τίτλο «Η ψαλτική παράδοση του Αγίου Όρους και ο π. Διονύσιος Φιρφιρής» στο Δημοτικό Θέατρο Μεγάλης Παναγίας Χαλκιδικής (5 Ιουνίου 2016). Βλ. παρακάτω την επανάληψή της στις 25-5-2017 στην Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ. Η σχετική αφίσσα. Ελάχιστα στοιχεία από την ομιλία αυτή δημοσιεύτηκαν μετά από σχετικό αίτημα, στο περιοδικό Παγχαλκιδικός Λόγος, τεύχος 32 (Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2017), σ. 16.

 

Συμμετοχή στο Πρόγραμμα Διά βίου μάθησης (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) με τίτλο «Το Οικουμενικό Πατριαρχείο: Ιστορία-Δίκαιο-Λατρεία» με ετοιμασία και αναλυτική παρουσίαση της ενότητας «Η ψαλτική παράδοση της Κωνσταντινουπόλεως» (11 Ιουνίου 2016). Στο Πρόγραμμα αυτό του οποίου επιστημονικός υπεύθυνος ήταν ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής Θεολογίας του Α.Π.Θ. π. Χρυσόστομος Νάσσης δίδαξαν μέλη Δ.Ε.Π. πολλών Τμημάτων του Α.Π.Θ., καθώς και σημαίνοντα στελέχη του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

 

Μάθημα στους φοιτητές του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με τίτλο "Ψαλτική έκφραση" (24 Οκτωβρίου 2016).

 

«Η επίδραση του έργου του Πέτρου του Βυζαντίου († 1808) στην διαμόρφωση της Νέας Μεθόδου της Ψαλτικής (1814 κ.ε.)». Εισήγηση στο 8ο Διατμηματικό Μουσικολογικό Συνέδριο "Επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις" (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 25/27-11-2016) [Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ, Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΑΠΘ, Τμήμα Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου, Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης Πανεπιστημίου Μακεδονίας]. Δημοσιεύτηκε στα ηλεκτρονικά Πρακτικά του Συνεδρίου, εδώ (σσ. 533-545). Αναρτημένο και εδώ.

 

«Αντώνιος ιερεύς και Μέγας Οικονόμος της Μεγάλης Εκκλησίας», εισήγηση στο 2ο Ιεροψαλτικό Συνέδριο Κρήτης: Η Ψαλτική Τέχνη στη Σύγχρονη Εκκλησιαστική και Κοινωνική Πραγματικότητα (Χανιά, 2-4 Δεκεμβρίου 2016-οργάνωση από τους συνδέσμους ιεροψαλτών νομού Χανίων «Γεώργιος ο Κρης» και νομού Ηρακλείου «Ανδρέας Κρήτης») στο οποίο ήμουν μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής, ενώ ανέλαβα και την ανακοίνωση των Συμπερασμάτων στην λήξη του. Βίντεο, ηχογραφήσεις και φωτογραφίες από το συνέδριο αυτό έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Συνδέσμου ιεροψαλτών Χανίων (http://georgiosokris.blogspot.gr/). Η τρίτη συνεδρία στην οποία προήδρευα βρίσκεται αναρτημένη εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=LnRt2FXJtXE και η τέταρτη και τελευταία συνεδρία, η οποία ολοκληρώθηκε με την ημέτερη εισήγηση, βρίσκεται εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=z-WLtLcqbhg (η εισήγηση ξεκινά στο 1.29'.22'').  Τα Συμπεράσματα του Συνεδρίου ανακοινώθηκαν στο τέλος του από εμένα και βρίσκονται εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=InW_KJ7r_7k (ξεκινούν στο 1.16'.00''). Τα Πρακτικά του Συνεδρίου δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Απόστολος Τίτος (επίσημο δελτίο της Εκκλησίας Κρήτης), περίοδος Γ'-τεύχος 37, Σεπτέμβριος 2018, (και στην ιστοσελίδα του Συνδέσμου ιεροψαλτών νομού Χανίων) χωρίς την δική μου εισήγηση, αλλά με τα Συμπεράσματα. Η ημέτερη εισήγηση δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. Σύνθεσις (Synthesis) Vol. 6-Νο 1 (2017), σσ. 73-110. Διαθέσιμη και εδώ. Δημοσιεύτηκε επίσης στο περιοδικό της Εκκλησίας της Κρήτης Απόστολος Τίτος, περίοδος Γ', τεύχος 39 (2019), σσ. 115-145.

 

√  Ομιλία με τίτλο «Η ψαλτική παράδοση του Αγίου Όρους και ο π. Διονύσιος Φιρφιρής» στην Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ. (25-5-2017): http://www.pemptousia.gr/video/i-psaltiki-paradosi-tou-agiou-orous-ke-o-diako-dionisis-firfiris/ . Η αφίσα και το Πρόγραμμα της εκδήλωσης. Επανάληψη της εκδήλωσης του Δημοτικού Θεάτρο Μεγάλης Παναγίας Χαλκιδικής (5 Ιουνίου 2016).

 

 

Ομιλία περί των μαθημάτων της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής μελοποιίας στην παρουσίαση του συλλογικού έργου Μαθηματάριον. Ερμηνευτική και Μουσικολογική σπουδή (αίθουσα Φιλολογικού Συλλόγου "Παρνασσός", Αθήνα 12 Νοεμβρίου 2017). Στο έργο αυτό, την σύλληψη, συντονισμό, γενική επιμέλεια και εποπτεία του οποίου είχε ο φιλόλογος και πρωτοψάλτης κ. Κωνσταντίνος Σκαρμούτσος συνεπικουρούμενος από ομάδα εκλεκτών συνεργατών, ήμουν μέλος της επιστημονικής επιτροπής και επιπρόσθετα συνέγραψα τέσσερα από τα επιστημονικά κείμενα του εκδοθέντος συνοδευτικού τόμου.

 

Τα τέσσερα αυτά μελετήματα παρατίθενται εδώ:

1. Ἐπίβλεψον ἐν εὐμενείᾳ, ήχος α', μέλος Πέτρου πρωτοψάλτου του Βυζαντίου

2. Περίζωσαι τὴν ῥομφαίαν σου, ήχος βαρύς, μέλος Γρηγορίου πρωτοψάλτου

3. Τὰς μυστικὰς σήμερον, ήχος πλ. β', μέλος Πέτρου Μπερεκέτου

4. Ῥῶσιν διὰ τοῦ ῥαντίσματος, ήχος α', κείμενο και μέλος Δανιὴλ πρωτοψάλτου

 

Το έργο αποτελείται από: 1. δύο ηχογραφήσεις του κάθε μελοποιήματος-μαθήματος του τρίτου τόμου της Πανδέκτης (έκδ. 1851) από τους εκλεκτότερους πρωτοψάλτες και χορούς ψαλτών (σύνολο: 100 ιστορικές ερμηνείες)· 2. την πληκτρολόγηση εξ αρχής όλου του τόμου με διορθώσεις μέλους και ποιητικού κειμένου βασισμένες στην χειρόγραφη παράδοση, και 3. την έκδοση του προαναφερθέντος συνοδευτικού τόμου ο οποίος περιέχει ένα μελέτημα για κάθε μία από τις 100 συνθέσεις του τρίτου τόμου της Πανδέκτης. Τα 1 και 2 διανέμονται δωρεάν μέσω του διαδικτύου.

 Ηχογράφηση της ομιλίας μου από τους οργανωτές της εκδήλωσης.

 

Φωτογραφία από την oμιλία μου την ημέρα της παρουσίασης του έργου στον Παρνασσό.

 

 

«Χειρόγραφες ψαλτικές συλλογές των αρχών του 19ου αιώνα». Εισήγηση στο 9ο Διατμηματικό Συνέδριο "Παραλλαγές, Επεξεργασίες, Μεταμορφώσεις", το οποίο πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Ελληνικής Μουσικολογικής Εταιρείας (Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 1 έως 3 Δεκεμβρίου 2017), [Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ, Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΑΠΘ, Τμήμα Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου, Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης Πανεπιστημίου Μακεδονίας]. Εκδόθηκε στα ηλεκτρονικά Πρακτικά του Συνεδρίου, (διαθέσιμα στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Μουσικολογικής Εταιρείας: https://hellenic-musicology.org/ ) Θεσσαλονίκη 2021, σσ. 318-332. Η συγκεκριμένη εισήγηση είναι διαθέσιμη και εδώ.

 

«Λόγος και μέλος: το συναμφότερον της Ψαλτικής έκφρασης», διάλεξη στον Σύλλογο Ιεροψαλτών Θεσσαλονίκης (Αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου του ιερού Μητροπολιτικού ναού του Αγ. Γρηγορίου Παλαμά, 26 Σεπτεμβρίου 2018). Το video είναι αναρτημένο εδώ.

 

Ομιλία-παρουσίαση του έργου του Γεωργίου Χατζηθεοδώρου, Άρχοντος μαΐστορος της Μ.τ. Χ.Ε., καθηγητού μουσικής, Πρωτοψάλτου, Βιβλιογραφία της Βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής. Περίοδος Β’ (1900-1999), εκδ. Μιχ. Πολυχρονάκη, Νεάπολις Κρήτης, 2018. Θεσσαλονίκη, Πνευματικό Κέντρο ιερού μητροπολιτικού ναού Αγ. Γρηγορίου Παλαμά 12-10-2018.

 

«Ένας δεκαεξάχρονος μαέστρος Θεσσαλονικιός μαέστρος, η αρχή μιας σπουδαίας μουσικής καριέρας». Ομιλία στο Αφιέρωμα στην μνήμη του Θεσσαλονικιού μαέστρου Αντώνη Κοντογεωργίου (1945-2018), Τμήμα Μουσικών Σπουδών Α.Π.Θ., 30-5-2019. Η αφίσσα και το Πρόγραμμα της εκδήλωσης. Τιμητική πλακέτα απονεμήθηκε στην σύζυγο και ομότεχνη του Αντώνη Κοντογεωργίου, κ. Misa Ikeuchi-Κοντογεωργίου. Ο Θεσσαλονικιός πρωτοπόρος μαέστρος και σπουδαίος βαρύτονος Αντώνης Κοντογεωργίου επρόκειτο με δική μου πρόταση να διδάξει σε Σεμινάριο διεύθυνσης χορωδίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ. τον Νοέμβριο του 2018 και να τιμηθεί από αυτό για την πολύχρονη σπουδαία καριέρα του, δυστυχώς όμως ο αιφνίδιος θάνατός του τον Οκτώβριο του ίδιου έτους δεν επέτρεψε κάτι τέτοιο. Κατόπιν τούτου διοργανώθηκε η παραπάνω άκρως συγκινητική εκδήλωση όπου παραβρέθηκαν και παλαιοί χορωδοί και συνεργάτες του από την αρχή της πορείας του το έτος 1961, όταν ανέλαβε μαέστρος της Παιδικής Χορωδίας Χριστιανικών Μαθητικών Ομάδων στην γενέθλια πόλη του, Θεσσαλονίκη.

 

 

Από το αφιέρωμα στην μνήμη Αντώνη Κοντογεωργίου.

 

Εισήγηση με τίτλο «Η συμβολή της  Βυζαντινής Μουσικής - ως τέχνης λειτουργικής - στο μάθημα των Θρησκευτικών. Δειγματικές αναφορές χρήσης της μέσω των ψηφιακών περιβαλλόντων» στους Θεολόγους Βορείου Αιγαίου (Λέσβου, Χίου, Σάμου) στις 3-12-2020, κατόπιν ευγενούς Προσκλήσεως του Συντονιστή Εκπαιδευτικού Έργου κλάδου ΠΕ01 κ. Νικολάου Ματθαίου.

 

 

Ομιλία διαδικτυακή με τίτλο "Η χειρόγραφη παράδοση της ψαλτικής" και παρουσίαση πρωτογενούς μουσικού και μουσικολογικού υλικού στο Εργαστήρι Εκκλησιαστικής Μουσικής (25-2-2021). Διαθέσιμη στο διαδίκτυο: https://www.youtube.com/watch?v=YRi18TcllLo

 

Ομιλία διαδικτυακή με τίτλο «Η σημασία της χειρόγραφης ψαλτικής παράδοσης για την ερμηνεία της εκκλησιαστικής μουσικής» στον Σύλλογο Ιεροψαλτών Ν. Ξάνθης "Γρηγόριος ο Πρωτοψάλτης" 15-3-2021). Διαθέσιμη στο διαδίκτυο: https://www.youtube.com/watch?v=RWBQA9GIiAM

 

 

ε'. Διοργάνωση και έκδοση μουσικολογικών σπουδών

 

Από το έτος 2015 κ.ε. σχεδίασα και ξεκίνησα την πραγματοποίηση μιας σειράς μουσικολογικών σπουδών στην ζωή και το έργο σπουδαίων μορφών της ψαλτικής τέχνης.

Η πρώτη από αυτές έλαβε χώρα στην Ροτόντα-ι.ν. Αγ. Γεωργίου Θεσσαλονίκης την 19η Μαΐου 2017, πραγματοποιήθηκε υπό την πνευματική αιγίδα της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας και την ευλογία του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου και ήταν αφιερωμένη στην εμβληματική μουσική φυσιογνωμία του Πέτρου του Βυζαντίου, πρωτοψάλτου της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας (†1808). Προηγήθηκαν δύο σύντομες συνεντεύξεις-ενημερώσεις στο διαδικτυακό κανάλι Πεμπτουσία:

 (http://www.pemptousia.gr/video/petros-o-vizantios-protopsaltis-tis-megalis-tou-christou-ekklisias-1808/ και: http://www.pemptousia.gr/video/i-simvoli-tou-petrou-vizantiou-stin-psaltiki-techni/ ).

Το επιστημονικό μέρος της παρουσίασης της ζωής, του έργου, των χειρογράφων και των μελοποιήσεων (ύμνων και τραγουδιών) του Πέτρου του Βυζαντίου, ο οποίος («ἦν ἐκ τοῦ Καταστένου τῆς Κωνσταντινου-πόλεως, Νεοχωρίτης», καλύφθηκε από εμένα και το καλλιτεχνικό (ψαλμώδηση επιλεγμένων μελοποιήσεων του Πέτρου) ανατέθηκε και πάλι από εμένα στον νυν Άρχοντα πρωτοψάλτη της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας κ. Παναγιώτη Νεοχωρίτη και χορό μαθητών του. Μεταξύ των μελοποιήσεων του Πέτρου του Βυζαντίου οι οποίες εψάλησαν ήταν και μια άγνωστη και ανέκδοτη αργή δοξολογία του σε ήχο β' η οποία εξηγήθηκε από την παλαιότερη μουσική σημειογραφία στην νυν εν χρήσει από εμένα, το δε ασματικό της από τον συνάδελφο καθηγητή κ. Θωμά Αποστολόπουλο. Το γεγονός είχε εξαιρετική επιτυχία, παρουσιάστηκε ευμενέστατα από τον ηλεκτρονικό τύπο και σχολιάστηκε θετικότατα από τους πολυπληθείς παρόντες σε αυτό. Ήδη ετοιμάζεται η σχετική δίγλωσση έκδοσή του σε βιβλίο και CD. Η σχετική Πρόσκληση και η αφίσα της εκδήλωσης. Το ευλογητικό γράμμα του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου.

Ακολουθούν οι δεσμοί από τα μαγνητοσκοπημένα τμήματα της εκδήλωσης

1. Ο Πρόεδρος της Κοινότητας Νεοχωρίου Κωνσταντινουπόλεως Άρχων κ. Λάκης Βίγκας:

 http://www.pemptousia.gr/video/na-apotisoume-foro-timis-ston-petro-vizantio-ton-ek-neochorio/

2. Η ομιλία μου για την ζωή και το έργο του Πέτρου του Βυζαντίου:

http://www.pemptousia.gr/video/i-prosfora-ke-to-ergo-tou-petrou-vizantiou-stin-psaltiki-techni/

3. Καταβασίες της Μεσοπεντηκοστής:

http://www.pemptousia.gr/video/th%e1%bd%b1lassan-%e1%bc%94pixas-melos-petrou-vizantiou-pan-neochoritis/

4. Αργή δοξολογία σε ήχο β': http://www.pemptousia.gr/video/anekdoti-doxologia-petrou-vizantiou-ichos-v-choros-psalton-pan-neochoriti/   Επισυνάπτεται το μουσικό κείμενο της δοξολογίας όπως δημοσιεύτηκε στο 24σέλιδο Πρόγραμμα της εκδήλωσης.

5. Κοινωνικό της εορτής του Αγίου Πνεύματος: http://www.pemptousia.gr/video/to-pnevma-sou-to-agathon-petrou-vizantiou-choros-psalton-pan-neochoriti/

6. Ιδιόμελο κατανυκτικού εσπερινού δ' Κυριακής Νηστειών Θαυμαστή:

https://www.pemptousia.gr/video/thavmasti-tou-sotiros/

 

 

 

 

Η δεύτερη Μουσικολογική Σπουδή σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε με τίτλο «Πέτρος Μανουὴλ Ἐφέσιος. Πρωτοψάλτης, διδάσκαλος τῆς Ψαλτικῆς, μελοποιός, πρωτοπόρος τῆς ψαλτικῆς τυπογραφίας († 1840)». Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την 16η Οκτωβρίου 2019 στον ιερό Καθεδρικό ναό της του Θεού Σοφίας Θεσσαλονίκης, υπό την πνευματική αιγίδα της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας και την ευλογία του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου. Σε αυτήν παρουσιάστηκε και ο ημέτερος τόμος

Πέτρου Μανουήλ Εφεσίου (†1840) Πολυέλεοι και εκλογές. Αναστάσιμα εωθινά δοξαστικά μετά βιο-εργογραφίας του μελοποιού υπό Εμμανουήλ Γιαννοπούλου, Θεσσαλονίκη 2019 (βλ. παραπάνω).

Την μουσική δράση του διακεκριμένου πρωτοψάλτη και τον τόμο των 580 σελίδων παρουσίασα με σχετική εισήγηση, ενώ αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα από τις πρωτοεκδιδόμενες μελοποιήσεις του Πέτρου Μανουήλ Εφεσίου έψαλλαν εξαιρετικά ο Άρχων Υμνωδός της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας Αθανάσιος Βουγιουκλής και ο π. Ιάκωβος (Τσιάμης), Γέροντας του ιερού Ιβηριτικού κελλίου Θείας Αναλήψεως και Πρωτοψάλτης του Πανσέπτου Ναού του Πρωτάτου στις Καρυές του Αγίου Όρους. Οι μελωδοί πλαισιώθηκαν από ευάριθμους ισοκράτες. Η αφίσα της εκδήλωσης, το Δελτίο τύπου και η ευλογητική επιστολή του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου.

Προηγήθηκαν δύο σύντομες συνεντεύξεις-ενημερώσεις στο διαδικτυακό κανάλι Πεμπτουσία

(https://www.pemptousia.gr/video/mousikologiki-spoudi-gia-ton-petros-manouil-efesio-16-10-2019/ και:

https://www.pemptousia.gr/video/i-simvoli-tou-petrou-manouil-efesiou-sti-psaltiki-techni/).

Φωτογραφίες: https://www.pemptousia.gr/photo/mousikologiki-spoudi-petrou-manouil-efesiou/

           Βλ. σχετικά και:  https://www.pemptousia.gr/2019/10/ekdilosi-afieromeni-ston-petro-manouil-efesio/)

Εισαγωγική ομιλία Εμμ. Γιαννόπουλου για τον Πέτρο Εφέσιο: https://www.pemptousia.gr/video/petros-manouil-efesios-o-protos-ekdotis-tis-mousikis-tipografias/

 

Τα πρώτα τέσσερα μέλη: https://www.pemptousia.gr/video/antiprosopeftika-meli-tou-petrou-manouil-efesiou-1840-1o-meros/

    Αθανάσιος Βουγιουκλής: «Ἐκλογὴ Εἰς τὸν Μεγαλομάρτυρα Δημή­τριον καὶ εἰς τοὺς λοιποὺς μάρτυρας» (ἦχος τρίτος).

    π. Ιάκωβος: «Ἐκλογὴ Εἰς τὴν Σύναξιν τῶν Ταξιαρχῶν» (ἦχος πλ. β’).

    Aθανάσιος Βουγιουκλής: «Ἐκλογὴ Εἰς τὴν Εἴσοδον τῆς Θεοτόκου» (ἦχος πλ. α’).

    π. Ιάκωβος: Τὸ Τριαδικὸ τοῦ πρώτου, ἀργότερου, πολυελέου Ἐξομο­λογεῖ­σθε τῷ Κυρίῳ (ἦχος α’).

 

Τα επόμενα δύο μέλη και η αποφώνηση-ολοκλήρωση της Μουσικολογικής Σπουδής: https://www.pemptousia.gr/video/antiprosopeftika-meli-tou-petrou-manouil-efesiou-1840-2o-meros/

    Αθανάσιος Βουγιουκλής: «Ἐκλογὴ Εἰς τὴν Κοίμησιν τῆς Ἁγίας Ἄννης» (ἦχος λέγετος χρωματικός).

    π. Ιάκωβος: Ἀπὸ τὸν πολυέλεο Δοῦλοι Κύριον (ἦχος βαρὺς διατονικὸς ἐκ τοῦ γα) ἐπιλογὴ στίχων, καὶ τὸ Θεοτοκίο τοῦ ἴδιου πολυελέου.

    Εμμανουήλ Γιαννόπουλος, Ἀποφώνηση, ὁλοκλήρωση τῆς Μουσικολογικῆς Σπουδῆς.

 

Συνέντευξη του Αθανασίου Βουγιουκλή στις 17-10-19: http://www.pemptousia.gr/?p=252761 και https://www.youtube.com/watch?v=BtT2_cTP8S4

 

Η τρίτη Μουσικολογική Σπουδή πραγματοποιήθηκε στις 19-10-21 στον ιερό και προσκυνηματικό ναό της του Θεού σοφίας Θεσσαλονίκης και είχε τίτλο «Δύο Πρωτοψάλτες της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Παναγιώτης Χαλά-τζογλου (α' ήμισυ ΙΗ' αι.), Ιωάννης (+1770)» και συνοδεύτηκε με την έκδοση ομόνυμου τόμου (βλ. παραπάνω την ενότητα «Βιβλία»), καρπό εκτενούς έρευνας. Σε αυτήν έψαλαν με λαμπρότητα αντιπροσωπευτικά μέλη των δύο κορυφαίων μορφών της ψαλτικής, ο Άρχων Πρωτοψάλτης της ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής και Ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής σχολής Τίμιος Σταυρός της Βοστώνης κ. Φώτιος Κετσετζής και ο χορός Ψαλτών Ηδύμελον υπό την διδασκαλία και διεύθυνση του μουσικολογιωτάτου Ιωάννου Τσάμη. Κάποια από αυτά ήταν ανέκδοτα και μη ερμηνευμένα έως την πραγματοποίηση της Σπουδής και την έκδοση του τόμου.

 Προηγήθηκε ημέτερη σύντομη αλλά περιεκτική εισήγηση για το έργο του Παναγιώτου και του Ιωάννου.

Το Πρόγραμμα της Σπουδής:

- Καλοφωνικὸ τροπάριο Ἔφριξε γῆ ἦχος πλ. α’ (Φώτιος Κετσετζῆς).

- Κράτημα, ἦχος βαρὺς διατονικὸς ἑπτάφωνος (ὁ χορὸς Ἡδύμελον)

- Πολυέλεος Δοῦλοι Κύριον ἦχος α’ (ἐκλογὴ στίχων, ἀπὸ τὸν Φώτιο Κετσετζῆ καὶ τὸν χορό).

- Τὸ Τριαδικὸ μάθημα τοῦ ἴδιου πολυελέου Ἡ μονὰς τῇ φύσει καὶ Τριὰς τοῖς προσώποις, φώτισον καὶ φύλαξον ἡμᾶς, τοὺς ὀρθῶς λατρεύοντάς σοι (Φώτιος Κετσετζῆς καὶ τμῆμα τοῦ κρατήματος ὁ χορός).

- Δοξολογία μεγάλη («ἐτονίσθη παρὰ κὺρ Ἰωάννου πρωτοψάλτου δι᾿  αἰτήσεως τοῦ πανοσιωτάτου καὶ λογιωτάτου ἁγίου ἀρχιδιακόνου ἁγίου Νικαίας»), ἦχος πλ. δ’ (ἐκλογὴ στίχων, ἀπὸ τὸν Φώτιο Κετσετζῆ καὶ τὸν χορό).

- Κράτημα γιὰ τὸ καλοφωνικὸ θεοτοκίο (Αἴνοι τῆς Β’ Ὀκτωβρίου) Πῶς σου τὴν χάριν τοῦ Πέτρου Μπερεκέτου, ἦχος πλ. δ’ (ὁ χορὸς Ἡδύμελον).

- Θεοτοκίο μάθημα τοῦ πολυελέου Δοῦλοι Κύριον (Ὦ Δέσποινα πανύμνητε μῆτερ εὐλογημένη, τῶν θλιβομένων ἡ χαρὰ καὶ τῶν πιπτόντων στάσις, δέξαι κἀμὲ προσπίπτοντα καὶ φώτισον τὸν νοῦν μου, ἵνα ὑμνῶ σε εὐσεβῶς ὡς τοῦ Θεοῦ μητέρα), ἦχος δ’ (Φώτιος Κετσετζῆς καὶ τὸ κράτημα ὁ χορός).

- Κοινωνικὸ Κυριακῶν Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, ἦχος τρίτος (ὁ χορός).

- Κοινωνικὸ εἰς Ἁγίους Ἀποστόλους Εἰς πᾶσαν τὴν γῆν (Φώτιος Κετσετζῆς καὶ τὸ κράτημα ὁ χορός).

 

 

στ'. Προοίμια-κείμενα σε εκδόσεις άλλων

   Προοίμιο στο Μουσικόν Τριώδιον του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη (Θεσσαλονίκη 2003).

  «Τὰ κάλαντα στὴν ὀρθόδοξη παράδοση». Εισαγωγικό κείμενο στο βιβλίο της Irina Boldysheva (Sankt-Petersbourg 2011) με μεταγραφές των μελωδιών ελληνικών καλάντων (το κείμενο περιέχεται μεταφρασμένο στη Ρωσική γλώσσα). Δημοσιεύτηκε και στα ελληνικά στο περιοδικό Ἅγιος Νικήτας, τεύχος 193-Δεκέμβριος 2006, σσ. 347-349.

 

   Κείμενο σχετικό με την θεωρητική εργασία του Χουρμουζίου Χαρτοφύλακα στην σχετική έκδοση στην Βουλγαρική γλώσσα της Μαρίας Καπετάνου το έτος 2011 (βλ. την σχετική αναφορά και το κείμενο παραπάνω στην ενότητα α'). Αναδημοσιευμένο στην ελληνική γλώσσα στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 

   Προοίμιο, [Περιεχόμενα και Πρόλογος συγγραφέα] στὸν Α' τόμο του έργου Θησαυρός μέλους αργού ειρμολογικού του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη (Θεσσαλονίκη 2011). Αναδημοσιευμένο στο βιβλίο Η Ψαλτική τέχνη. Λόγος και μέλος στη λατρεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Β', Θεσσαλονίκη 2016 (βλ. παραπάνω).

 

   Πρόλογος στο δίτομο μουσικό έργο του Άρχοντος Μαΐστορος της Μεγ. του Χριστού Εκκλησίας κ. Γεωργίου Χατζηθεοδώρου Δοξαστάριον ιεράς μονής Παναγίας Έβρου, Κάλυμνος 2019.

 

 

ζ'. Άρθρα σε Εγκυκλοπαίδειες                    Αρχή σελίδας   Αρχική σελίδα

 

Από το Department of Church Music of the Orthodox Encyclopedia Church Research Centre (Moscow) και την επιτροπή εκδόσεως, μου ζητήθηκε να συγγράψω άρθρα με τίτλους

1. «Episkopopouloi, Antonios and Venediktos» (δημοσιεύτηκε στον 18ο τόμο της Εγκυκλοπαίδειας, σσ. 528-529.), διαθέσιμο και στο διαδίκτυο:

 http://www.pravenc.ru/text/190047.html

2. «Ιωάννης Γλυκύς ο πρωτοψάλτης» (δημοσιεύτηκε στον 24ο τόμο της Εγκυκλοπαίδειας, σσ. 23-27), διαθέσιμο και στο διαδίκτυο:

 http://www.pravenc.ru/text/471114.html  

3. "Μάθημα" (δημοσιεύτηκε στον 44ο τόμο της Εγκυκλοπαιδείας, 2016, σσ. 318-320),

4. "Η Νέα μέθοδος αναλυτικής Ψαλτικής σημειογραφίας (1814/15)" (δημοσιεύτηκε στον 51ο τόμο της Εγκυκλοπαίδειας, 2018, σσ. 746-749).

5. Πέτρος Εφέσιος (δημοσιεύτηκε στον 56ο τόμο της Εγκυκλοπαιδείας, σσ. 114-117).

6. Πέτρος Βυζάντιος (δημοσιεύτηκε στον 56ο τόμο της Εγκυκλοπαιδείας).

 

 

Επίσης, συμμετέχω στην σύνταξη της

Μεγάλης Χριστιανικής Ορθόδοξης Εγκυκλοπαίδειας,

συγγράφοντας λήμματα σχετικά με τον τομέα της εκκλησιαστικής μουσικής (μουσικοί, κωδικογράφοι, συνθέτες, κώδικες, έντυπες εκδόσεις, κ.ά.). Τα λήμματα που έως τώρα έχω γράψει είναι τα: 

Τόμος 5: «Γεράσιμος Υαλινάς» (σσ. 98-99), «Γερμανός ιερομόναχος από την μονή Αγ. Τριάδος» (σσ. 124-125), «Γεύσασθε, κοινωνικόν Θ. Λειτουργίας Προηγιασμένων» (σ. 132), «Γεώργιος Αγαλλιανός» (σ. 164), «Γεώργιος Κυδωνιάτης, Εφέσιος» (σ. 167), Γεώργιος Κώος, πρωτοψάλτης» (σ. 168), «Γεώργιος Σαρανταεκκλησιώτης» (σ. 180), «Γεώργιος Σπανόπουλος» (σ. 181), «Γεώργιος Φαλιέρος» (σ. 182), «Γεωργίου Αλέξανδρος» (σσ. 193-194), «Γιαννίδης Ελισσαίος» (σ. 207), «Γιαννόπουλος Εμμανουήλ» (σ. 207), «Γούναρης Βασίλειος» (σ. 330)».

Τόμος 6 (έκδοση το 2012): «Δανιηλαίων αδελφότητα» (σ. 18), «Δασκαλάκης Εμμανουήλ» (σ. 26), «Δερμούσης Παναγιώτης» (σ. 54), «Δεσπότης Σωτήριος» (σσ. 56-57), «Δημήτριος Βυζάντιος» (σ. 103), «Δημήτριος Μαρούκας» (σ. 110), «Δημήτριος Ταμίας» (σσ. 113-117), «Δίγλωσσα μουσικά χειρόγραφα» (σ. 207), «Διονύσιος Κροκόδειλος» (σ. 262), «Διονύσιος Μυτιληναίος, ιερομόναχος» (σ. 262), «Δίχρωμες μουσικές εκδόσεις» (σ. 286), «Δοξαστάριον, κώδικας» (σσ. 317-319), «Δοξαστάριον αργόν» (σ. 319), «Δοξαστάριον, ιεροψαλτικόν βιβλίον» (σσ. 317-318), «Δοξασταρίου Ανθολογία» (σ. 319), «Δοξαστικάριον (κώδικας, έντυπη έκδοση)» (σσ. 320-321), «Δοξαστικόν στιχηρόν» (σ. 321), «Δράκος Κυρίτζης, πρωτοψάλτης» (σ. 337), «Δροβιανίτης Μαργαρίτης» (σ. 340), «Δύναμις του τρισαγίου» (σσ. 344-345), «Δωδεκαήμερον μουσικόν» (σ. 359), «Δωρόθεος Δρύστρας, επίσκοπος» (σ. 372), «Ειρμολόγιον, χειρόγραφος μουσικός κώδικας» (σσ. 476-478), «Ειρμολόγιον, μουσικό λειτουργικό βιβλίο» (σ. 478), «Εισαγωγή, θεωρητικά συγγράμματα» (σ. 479), «Εκκλησιαστικόν, χαρακτηρισμός μέλους» (σσ. 506-507).

Τόμος 7: «Ένδυση, άμφια ιεροψαλτών» (σσ. 110-113), «Ενήχημα-απήχημα» (σσ. 115-116), «Εξηγήσεων ανθολογία» (σσ. 181-182), «Εξηγητές» (σσ. 182-183), «"Επί σοι χαίρει, Κεχαριτωμένη" (σσ. 216-217), Στιχηρόν θεοτοκίον», «Επινίκιος ύμνος "Άγιος, άγιος, άγιος Κύριος Σαβαώθ"» (σσ. 227-228), «Επισκοπόπουλοι» (σσ. 231-236), «Ευθυμιάδης Αβραάμ» (σσ. 350-351), «Ευλογητάρια τροπάρια» (σσ. 364-365), «Εωθινά δοξαστικά τροπάρια» (σσ. 435-436), «Ζαφειρόπουλος Απόστολος, Πελοποννήσιος» (σ. 452).

Τόμος 8 (έκδοση το έτος 2013): «Ηδύ - Ηδύτατον (Μέλος)», «Ηθικός Νικηφόρος», «Ήθος μουσικής, ήχου, ψαλμωδίας», «Θέμελης Δημήτριος» (σσ. 108-109), «Θεοδόσιος ιεροδιάκονος, πρωτοψάλτης Σμύρνης» (σσ. 118-119), «Θεοδοσόπουλος Χρύσανθος» (σσ. 121-122), «Θεόδωρος ιερεύς Καλαμαράς» (σ. 156), «Θεός Κύριος» (σ. 201), «Θεοτόκε Παρθένε, του Μπερεκέτη» (σσ. 203-205), «Θεοτόκης Βατοπεδηνός» (σ. 205), «Θεωρητικό, Μέγα, Χρυσάνθου» (σσ. 345-347), «Θεωρητικόν (Κώδικας)» (σσ. 343-345), «Θωμάδων Αδελφότητα» (σσ. 379-380).

Τόμος 9 (έκδοση το έτος 2013): «Ιππόλυτος αρχιερεύς Καστρίσιος» (σ. 71), «Ιωάννης - Ιγνάτιος μοναχός ο Φριέλος» (σ. 251), «Ιωάννης Γλυκύς ο πρωτοψάλτης» (σσ. 231-232).

Τόμος 10 (έκδοση το έτος 2013): «Conomos Dimitri» (σ. 164), «Κατσαϊτης Πέτρος Μανταλάς» (σ. 7), «Κλήμης ιερομόναχος ο Μυτιληναίος και αγιορείτης» (σσ. 88-89), «Κοινωνικόν-κοινωνικά» (σσ. 124-125), «Κοκκινογοργούσα ψαλτική Ανθολογία» (σ. 126), «Κομητάς Μαρίνος, επίτροπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου» (σσ. 143-144), «Κοντακάριον» (σ. 165), «Κοσμάς μοναχός Βαράνης» (σσ. 224-225), «Κοσμάς ο Μακεδών, Αλεκτρυοπολίτης» (σσ. 226-228), «Κουκουζέλης Ιωάννης Παπαδόπουλος, ο μαΐστωρ» (σσ. 233-234), «Κρατηματάριον» (σσ. 262), «Κρητική ψαλτική παράδοση» (σ. 291).

 


η'. Βιβλιοκρισίες                                       
Αρχή σελίδας   Αρχική σελίδα
 

Κατόπιν εγγράφου προτάσεως του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών (ΚΒΕ) του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μελέτησα το βιβλίο του καθηγητή του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του πανεπιστημίου Αθηνών Νικ. Μαλιάρα, Βυζαντινά Μουσικά Όργανα και συνέγραψα σχετική βιβλιoκρισία η οποία παραδόθηκε στο ΚΒΕ και δημοσιεύτηκε στην επιστημονική έκδοση Βυζαντινά, τόμος 27 του έτους 2007, σσ. 459-463. Διαβάστε την Βιβλιοκρισία.

Από την επιτροπή έκδοσης του περιοδικού Speculum (Cambridge MA) μου προτάθηκε να συγγράψω βιβλιοκρισία για το βιβλίο της Diane H. Touliatos-Miles, A descriptive catalogue of the musical manuscript collection of the National Library of Greece. Byzantine chant and other music repertory recovered, 2010. Υπό δημοσίευση (2012). Τελικά, λόγω απρόβλεπτων προβλημάτων, η βιβλιοκρισία αυτή δημοσιεύτηκε στον 32ο τόμο των Βυζαντινών (2012), σσ. 314-321. Διαβάστε την βιβλιοκρισία.

 

θ'. Συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα, συνεργασίες      

                                                                                          Αρχή σελίδας   Αρχική σελίδα

 

Τα τελευταία χρόνια ανέλαβα επίσημα την υποχρέωση της συστηματικής έρευνας, οριστικής ταξινόμησης και πρώτης εκτίμησης της περίφημης, και κατ᾿ άλλους θρυλικής, συλλογής χειρογράφων του μεγάλου δασκάλου της ελληνικής μουσικής και ήδη εν μακαριστοίς Σίμωνα Καρά. Η εργασία έχει ήδη πραγματοποιηθεί με την συγκινητική συμπαράσταση της κ. Αγγελικής Καρά, χήρας του διδασκάλου και τα στελέχη του ΚΕΠΕΜ (Κέντρο Έρευνας και Προβολής της Εθνικής Μουσικής). Μετά την πολυήμερη κοπιαστική ενασχόληση με το θέμα, διαπιστώθηκε τελικά ότι τα μουσικά χειρόγραφα της σπουδαίας αυτής βιβλιοθήκης είναι εκατόν εννενήντα έξι, ενώ υπάρχουν και περίπου δεκαοκτώ άλλου περιεχομένου. Όλα αυτά κατατάχθηκαν, αριθμήθηκαν και καταγράφηκαν τα βασικότερα στοιχεία του περιεχομένου τους. Πολλές και σημαντικές είναι οι ωφέλειες από την πραγματοποιηθείσα αρχική μελέτη και καταγραφή του περιεχομένου των κωδίκων αυτών σε όλα τα θέματα της επιστήμης της μουσικολογίας, υμνογραφίας, κωδικολογίας και ευρύτερα στην έρευνα πάνω στον ελληνικό μουσικό πολιτισμό.

Στην αναλυτική εισαγωγή του υπό έκδοση αναλυτικού καταλόγου, ο οποίος  θα περιλαμβάνει και πολλά πανομοιότυπα με βάση την φωτογράφηση που ήδη έχει πραγματοποιηθεί, περιγράφεται όλο το χρονικό αυτής της εργασίας, τα προβλήματά της και τα αποτελέσματα της έρευνας.

Η παρουσίαση του καταλόγου έχει πλέον πραγματοποιηθεί:

Παρουσίαση του υπό κυκλοφορία αναλυτικού καταλόγου των παλαιών ψαλτικών χειρογράφων του Σίμωνα Καρά. Κέντρο Πολιτισμού της ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, 13 Νοεμβρίου 2018. Διαθέσιμη σε video: Πρόλογος του Μιχάλη Μαντζούρη, και, παρουσίαση του καταλόγου.

 

 

  

ι'. Διδασκαλία στο εξωτερικό, Επιμόρφωση

 

Τον Αύγουστο του έτους 2008 κλήθηκα να διδάξω την σημαδογραφία της Ψαλτικής Τέχνης στην μονή Novo-Tihvinsky, στο Ekaterinburg της Ρωσίας. Το ταχύρρυθμο αυτό Σεμινάριο πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία, καθώς η έντονη διάθεση και πολύχρονη αναζήτηση των αδελφών της μονής για την σπουδή της ψαλτικής στην παραδοσιακή της μορφή, βοήθησαν στην ολοκλήρωση ενός πρώτου κύκλου ψαλμώδησης των ήχων και των βασικών μελών. Στην διδασκαλία χρησιμοποιήθηκαν σημειώσεις θεωρίας της ψαλτικής, μουσικά βιβλία του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη και γνωστές κλασικές μουσικές εκδόσεις του 19ου κυρίως αιώνα. Πέρα απ᾿ αυτό, έγιναν εκτενείς συζητήσεις για την χρήση της ψαλτικής, τις διάφορες σχολές ψαλμώδησης, την μεγάλη αξία των κλασσικών μουσικών θέσεων, την ιστορία, μορφολογία, θεολογία της ψαλτικής.

Οι αδελφές-ψάλτριες της μονής Novo-Tihvinsky με τον δάσκαλό τους

το καλοκαίρι του 2008.

 

Η διδασκαλία αυτή συνεχίστηκε έκτοτε με πυκνότατο πρόγραμμα μαθημάτων και συνεχή ετοιμασία του σχετικού υλικού. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της εργώδους αυτής προσπάθειας είναι η, από ένα σημείο και μετά, προσαρμογή ολοένα και περισσότερων μουσικών συνθέσεων στην σλαβονική λειτουργική γλώσσα υπό την επίβλεψή μου. Δημιουργείται λοιπόν σταδιακά μια μεγάλη βάση δεδομένων σε αυτή την μορφή, βασισμένη στην μεγάλη δεξαμενή της παραδοσιακής ψαλτικής τέχνης.

Τα πρώτα δείγματα αυτής της εργασίας δεν φαίνονται μόνο στην καθημερινή χρήση αυτών των μουσικών έργων στο Ekaterinburg, αλλά και στην ετοιμασία σχετικών υποδειγματικών ηχογραφήσεων. Συγκεκριμένα, στον ψηφιακό δίσκο ПАСХУ ХВАЛЯЩЕ ВЕЧНУЮ. ПЄСНОПЄНИЯ ПАСХИ. ВИЗАНТИЙСКИЙ РАСПЄВ, (НОВО-ТИХВИНСКИЙ ЖЄНСКИЙ МОНАСТЬІРЬ 2010) ηχογραφήθηκαν στα σλαβονικά αναστάσιμοι ύμνοι σε βυζαντινό μέλος, με την καθοδήγηση και τις διορθώσεις μου, κάτι που καταγράφηκε και στο τρίγλωσσο (ρωσικά-αγγλικά-ελληνικά) ένθετο βιβλιαράκι του δίσκου: «Η σεβαστή καθηγουμένη Δομνίκη κι οι αδελφές της μονής εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους στον κ. Εμμανουήλ Στ. Γιαννόπουλο, θεολόγο-μουσικολόγο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για τα σεμινάρια που έκανε στις αδελφές της μονής μας, καθώς για την προμήθεια χειρογράφων και βιβλιογραφίας της βυζαντινής μουσικής παράδοσης».

Στα πλαίσια αυτών των μαθημάτων και της σταδιακής προόδου των αδελφών μοναζουσών, τον Ιούλιο του 2013 έγινε ένας ακόμη κύκλος διδασκαλίας στο Ekaterinburg. Στον κύκλο αυτό προσκλήθηκε τιμητικά και δίδαξε, συνεπικουρούμενος από εμένα, ο ημέτερος διδάσκαλος Γρηγόριος Θ. Στάθης, ομότιμος καθηγητής της Ψαλτικής Τέχνης του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η διδασκαλία αυτή υπήρξε πολύ καρποφόρα και έδωσε νέα ώθηση στην ήδη καλά ριζωμένη λειτουργική χρήση της παραδοσιακής ψαλτικής στην μονή.

Επισυνάπτονται ορισμένες φωτογραφίες από την τελευταία αυτή δραστηριότητα. 

 

 

 

 

 

 

Διδασκαλία θεμάτων της Βυζαντινής μουσικής επί μία εβδομάδα στο Department of Music-School of Arts, University of Haifa-Ισραήλ και διδασκαλία της χορωδίας του Τμήματος. Συνεργασία με την καθηγήτρια Abigail Wood στα πλαίσια του Προγράμματος Erasmus International (7-11 Μαΐου 2017).

 

Τμήμα της Haifa από το κτήριο του Τμήματος Μουσικής του Πανεπιστημίου της πόλης.

 

Τρεις διαλέξεις για θέματα της Βυζαντινής Μουσικολογίας στο Faculty of Music-University of Arts, Belgrade, σε συνεργασία με την καθηγήτρια Ivana Perković, στο διάστημα 2 έως 6 Οκτωβρίου 2017. Τα θέματα τα οποία παρουσιάστηκαν και αναλύθηκαν είχαν ως βασικούς άξονες τις ενότητες: Byzantine and Post-Byzantine Orthodox chant: history, great composers and remarkable compositions, και, Orthodox ecclesiastical music: theory, notation, performance. Οι διαλέξεις περιελάμβαναν και ζωντανή ψαλμώδηση βυζαντινών και μεταβυζαντινών συνθέσεων, ηχογραφημένα παραδείγματα, προβολή χειρογράφων, εντύπων εκδόσεων, σλαβονικών μουσικών κειμένων και μεταγραφών στην πενταγραμμική σημειογραφία.

 

√  Διαλέξεις για την βυζαντινή και μεταβυζαντινή μουσική επιστήμη στο Πανεπιστήμιο της Nis (Faculty of Arts, Program of Music) μετά από Πρόσκληση του Τμήματος (6 έως 10 Νοεμβρίου 2017).

Στο Πανεπιστήμιο της Nis.

√  Συστηματική διδασκαλία διαφόρων θεμάτων της παραδοσιακής Ψαλτικής Τέχνης στο Ilia State University και στο Georgi Mtatsmindeli High Educational Institution of Ecclesiastical Chant στην Τυφλίδα της Γεωργίας (22 έως 28 Απριλίου 2018), σε συνεργασία με τους συναδέλφους καθηγητές Marina Adamia και Tamaz Gabisonia.

      

 

Διδασκαλία στην Τυφλίδα της Γεωργίας

  

 

√  Παραμονή για μία εβδομάδα στο Saxo Institute του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης (3-9 Ιουνίου 2018), ώστε να εργαστώ εντατικά με τις πολύτιμες συλλογές microfilms, χειρογράφων, και τις δημοσιεύσεις των Monumenta Musicae Byzantinae, σε συνεργασία με τον Διευθυντή του οργανισμού αυτού, καθηγητή κ. Christian Troelsgard.

 

 

 Με τον καθηγητή Christian Troelsgard

 

√  Παράδοση Σεμιναρίου σε φοιτητές και δύο διαλέξεις σε καθηγητές του Πανεπιστημίου της Bologna Alma Mater Studiorum, Dipartimento di Beni Culturali-Ravenna, Dipartimento di Filologia Classica e Italianistica-Bologna (17 ως 23-2-2019).

       

 

√  Μαθήματα για την ιστορία την μορφολογία και τους μεγάλους μελοποιούς της Ψαλτικής στην Ακαδημία Μουσικής του University of Montenegro (Podgorica, Cetinje) από τις 8 έως τις 12 Απριλίου 2019.

 

Η Ακαδημία μουσικής του Πανεπιστημίου του Μαυροβουνίου.

 

√  Παραμονή για μία εβδομάδα (6-5-2019 έως 10-5-2019) στο Universitatea Natională de Muzică a din Bucuresti και εργασία σε σημαντικές βιβλιοθήκες με σημαντικές πηγές της ψαλτικής στην Ρουμανία. Με την ευκαιρία αυτή ανταποκρίθηκα στην πρόσκληση του συναδέλφου καθηγητή Nicolae Gheorghiță και έδωσα μία διάλεξη σε φοιτητές και καθηγητές του παραπάνω Πανεπιστημίου με θέμα το διαχρονικό ρεπερτόριο της Ψαλτικής Τέχνης, μελοποιούς και το έργο τους, άγνωστα έργα και ιδιαίτερες μελοποιήσεις.

Η Βιβλιοθήκη της Ρουμανικής Ακαδημίας όπου έγινε συστηματική εργασία με τις πηγές της Ψαλτικής.

 √  Για δεύτερη φορά διδασκαλία πτυχών της παραδοσιακής Ψαλτικής Τέχνης στο Ilia State University στην Τυφλίδα της Γεωργίας (21 έως 25 Οκτωβρίου 2019), σε συνεργασία με τους συναδέλφους καθηγητές Marina Adamia και Tamaz Gabisonia. Με την ευκαιρία της δεύτερης αυτής μετάβασής μου στην Τυφλίδα, προγραμμάτισα και εργάστηκα με άγνωστα και αδημοσίευτα αρχεία της ψαλτικής τα οποία σώζονται εκεί. Στοιχεία της έρευνας αυτής θα δημοσιευτούν σύντομα. 

 

√  Επιστημονική εργασία και συστηματική έρευνα σε συλλογές οι οποίες υπάρχουν στην Τουρκία, με παραμονή μίας εβδομάδας στην Κωνσταντινούπολη (11-15/11/2019), μετά από πρόσκληση του Orient-Institut Istanbul. Στα πλαίσια της παραμονής μου, έδωσα στο εν λόγω Ινστιτούτο μια διάλεξη με τίτλο «Byzantine music: a traditional music expression with modern aspects». Υπήρξε αυξημένη συμμετοχή επιστημόνων, δόθηκαν πάμπολλα παραδείγματα με ζωντανή ψαλμώδηση από μέρους μου, ακολούθησε ζωηρή συζήτηση και πολλές ερωτήσεις. Η αφίσα της διάλεξης.

 

Στιγμιότυπο από την διάλεξη.

√  Παραμονή για μία εβδομάδα (9 ως 15-2-2020) στην Ravenna και στην ευρύτερη περιοχή της Emilia Romana για έρευνα και εκπαίδευση σε μουσικά θέματα. Παράλληλα, παρέδωσα τρεις διαλέξεις σε φοιτητές και καθηγητές του Πανεπιστημίου της Bologna Alma Mater Studiorum, Dipartimento di Beni Culturali-Ravenna. Οι τίτλοι των διαλέξεων:

1. Byzantine music through musical manuscripts: two wonderful arts
2. Byzantine music and ancient tragedies
3. The musical expression of the lyrics (hymns) of the orthodox church



Η αφίσσα των Διαλέξεων

 

√  Παραμονή για μία εβδομάδα (5-10-20 έως 9-10-20) στο Βουκουρέστι και μαθήματα στους φοιτητές του Universitatea Natională de Muzică a din Bucuresti σε συνεργασία με τον συνάδελφο καθηγητή Nicolae Gheorghiță.

 

√  Διαλέξεις σχετικές με διάφορες πτυχές της ψαλτικής τέχνης σε καθηγητές και φοιτητές της Εθνικής Μουσικής Ακαδημίας της Ουκρανίας (Κίεβο) και συστηματική εργασία σε σημαντικές μουσικές αρχειακές πηγές οι οποίες υπάρχουν στην Ουκρανία (14 έως 18-6-2021).

 

√  Συστηματικά θεματικά σεμινάρια Ψαλτικής Τέχνης στην μεγάλη αίθουσα της Μουσικής Ακαδημίας του Σαράγεβο (14-3-22 έως 18-3-22). Πλήθος φοιτητών και καθηγητών της Ακαδημίας παρακολούθησαν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα σεμινάρια αυτά, εκφράζοντας ταυτόχρονα και αρκετές ερωτήσεις.

      

 

√  Τρεις διαλέξεις στο Πανεπιστήμιο του Münster της Γερμανίας (9-5-22 έως 13-5-22), σε συνεργασία με τον συνάδελφο καθηγητή Ralf M. Jäger: στον οργανισμό Corpus Musicae Ottomanicae (CMO), στο Τμήμα Μουσικολογίας, αλλά και στο Τμήμα Βυζαντινών Σπουδών σε συνεργασία με τον συνάδελφο Michael Grünbart.

 

 

 

 

ΛΟΙΠΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

 

ια’. Δημιουργία διδακτικού προγράμματος

     Kατόπιν σχετικής προσκλήσεως κατέστρωσα το τριετές πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος «Ορθόδοξη Υμνογραφία» για τους σπουδαστές του τμήματος Βυζαντινής Αγιογραφίας των Σχολών του Ο.Α.Ε.Δ., ένα μάθημα ωστόσο που δεν έχει ακόμα ξεκινήσει να διδάσκεται, παρά τις αγαθές προθέσεις των υπευθύνων.

        ιβ’. Συνεντεύξεις

      Για όλες αυτές τις δραστηριότητες, την έρευνα και το συγγραφικό μου έργο, εκλήθην στις αρχές Ιουνίου 2007 και έδωσα ωριαία συνέντευξη στον ραδιοφωνικό σταθμό της αρχιεπισκοπής Κρήτης, σε εκπομπή με μεγάλη ακροαματικότητα, η οποία ασχολείται αναλυτικά με τα θέματα της Βυζαντινής μουσικής και μεταδίδεται και μέσω διαδικτύου. Στην εκπομπή μεταδόθηκαν και αποσπάσματα από μουσικές εκδηλώσεις με χορούς ψαλτών από μαθητές και φοιτητές μου, χορούς τους οποίους οργάνωσα και διηύθυνα κυρίως σε πανεπιστημιακούς χώρους, αλλά και αλλού (για τα θέματα αυτά βλ. αναλυτική αναφορά στην επόμενη ενότητα). H συνέντευξη αυτή βρίσκεται διαθέσιμη στο διαδίκτυο, στην διεύθυνση http://music.analogion.net/ArxeiaHxou/rs.

   

Άλλη μία ραδιοφωνική συνέντευξη στο ραδιόφωνο της Εκκλησίας της Ελλάδος έδωσα τον Απρίλιο του 2012, στην εκπομπή του Αντώνη Γιαννακόπουλου, με θέμα σχετικό με την ψαλτική στο Άγιον Όρος και με την φυσιογνωμία και το έργο του οσίου Ιωάννου του Κουκουζέλη.

Τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές συνεντεύξεις δόθηκαν επίσης στα πλαίσια σεμιναρίων ή διδασκαλίας στο εξωτερικό (π.χ. Ρωσία, Σερβία), ή στα πλαίσια συνδιοργάνωσης συνεδρίων στα οποία είχα την τιμή να εκφωνήσω την εναρκτήρια ομιλία.

Δύο τηλεοπτικές συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν τον Απρίλιο του έτους 2017 στον παρουσιαστή κ. Πάρη Γκούνα και προβλήθηκαν από το κανάλι 4Ε. Σε αυτές παρουσιάστηκε η πορεία και το έργο μου στο πεδίο της ψαλτικής επιστήμης και τέχνης και αναλύθηκαν επιμέρους σχετικά θέματα.

Η πρώτη

Η δεύτερη

Δύο, επίσης, συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν στο ίδιο κανάλι τον Ιούνιο του 2017 μαζί με την συνάδελφο κ. Μαρία Αλεξάνδρου, όπου παρουσιάστηκε το επιστημονικό (προπτυχιακό και μεταπτυχιακό) και καλλιτεχνικό έργο το οποίο επιτελείται στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ. στο γνωστικό αντικείμενο της Βυζαντινής Μουσικολογίας.

 

Συνέντευξη στον πρωτοψάλτη και καθηγητή, Γεν. Γραμματέα ΟΜΣΙΕ κ. Άκη Λιλιόπουλο για την Πεμπτουσία, στις 12-8-2019. Αναρτήθηκε στις 16-9-2019.

     Άλλες συνεντεύξεις οι οποίες δόθηκαν επί τη ευκαιρεία της πραγματοποιήσεων μουσικολογικών σπουδών, ή της εκδόσεως κάποιων βιβλίων ήδη αναφέρθηκαν παραπάνω.                

            Οργάνωση Σεμιναρίων

Μετά από σχετική πρωτοβουλία και εισήγησή μου προς την Γενική Συνέλευση του Τμήματος Μουσικών Σπουδών, το τριήμερο 30-3-2015 έως 2-4-2015 οργανώθηκε Μουσικολογικό Σεμινάριο στο οποίο δίδαξε ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γρηγόριος Στάθης με θέμα «Το στιχηραρικό γένος μελοποιίας». Το Σεμινάριο είχε εξαιρετική επιτυχία και το παρακολούθησαν πολλοί καθηγητές, φοιτητές, ιεροψάλτες, μουσικολόγοι και φιλόμουσοι αποκομίζοντας σημαντικά οφέλη. Την τελευταία ημέρα (2-4-2015), μετά την λήξη του Σεμιναρίου οργανώθηκε ειδική Τιμητική εκδήλωση προς τιμήν του κ. Γρηγορίου Στάθη, όπου μίλησαν για τον τιμώμενο οι Εμμανουήλ Γιαννόπουλος (βλ. παραπάνω: Εισηγήσεις σε Εθνικά Συνέδρια-Ομιλίες) και Μαρία Αλεξάνδρου (επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος), ενώ ο Βυζαντινός Χορός του Τμήματος σε συνεργασία με την Ομάδα Παλαιογραφίας Βυζαντινής Μουσικής έψαλε συνθέσεις του κ. Στάθη (βλ. Καλλιτεχνική δραστηριότητα).

 

 

 

Μετά από σχετική πρωτοβουλία και εισήγησή μου προς την Γενική Συνέλευση του Τμήματος Μουσικών Σπουδών, στις 31-5-2016 διοργανώθηκε Σεμινάριο ερμηνείας της ψαλτικής τέχνης και ιδιαίτερα του Ειρμολογίου και της Παπαδικής, με διδάσκοντα τον Άρχοντα πρωτοψάλτη της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής και ομότιμο καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Τιμίου Σταυρού Βοστώνης κ. Φώτιο Κετσετζή. Στα πλαίσια του Σεμιναρίου έψαλε και ο χορός "Βυζαντινών λόγος και μέλος-Χορός Ψαλτικής τέχνης" ο οποίος ιδρύθηκε από εμένα τον Σεπτέμβριο του 2015 (βλ. Καλλιτεχνική δραστηριότητα).