Με ένα κλικ...
Η χρήση των χαρτών στο σχολείο
Οι χάρτες
Χαρτογραφικές Προβολές
Οι Προβολές των σχολικών χαρτών

 

 

Με ένα κλικ...

Κατασκευή ενός χωρικού χάρτη

Οι Πέντε βασικές Γεωγραφικές έννοιες

Βιβλιογραφία

 

Oι Πέντε Βασικές Γεωγραφικές Εννοιες.

Οι πέντε αυτές έννοιες αντιπροσωπεύουν τον τύπο των ερωτήσεων που χρησιμοποιούν οι γεωγράφοι στην προσπάθειά τους να καταλάβουν και να οριοθετήσουν τη Γη. Η Γεωγραφία μάς παρέχει ένα σύστημα για να κάνουμε ερωτήσεις σε θέματα που σχετίζονται με τη Γη.

1. Θέση: Η τοποθέτηση των πραγμάτων πάνω στην επιφάνεια της Γης.

Για να καθοριστεί η θέση των πραγμάτων οι γεωγράφοι χρησιμοποιούν μια ομάδα από φανταστικές γραμμές που διασταυρώνονται και αγκαλιάζουν την επιφάνεια της Γης. Οι γραμμές εκείνες που έχουν ορισθεί ως “πλάτος” δείχνουν πόσο βόρεια ή νότια από τον Ισημερινό βρίσκεται ένας τόπος. Οι γραμμές εκείνες που έχουν ορισθεί ως “μήκος” δείχνουν πόσο ανατολικά ή δυτικά βρίσκεται ένας τόπος από τον Κεντρικό Μεσημβρινό. Ο Μεσημβρινός αυτός είναι μια άλλη νοητή γραμμή, που αρχίζει από το Βόρειο Πόλο και διαγράφοντας ένα μέγιστο κύκλο γύρω από την Γή καταλήγει πάλι στο Βόρειο Πόλο, αφού έχει περάσει από το Νότιο Πόλο και το Γκρήνουιτς της Αγγλίας.

Μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει τα σημεία που ενώνονται οι γραμμές αυτές, για να καθορίσει το σημείο που βρίσκεται ένας τόπος, ακριβώς όπως θα έκανε για να δώσει τη διεύθυνση ενός σπιτιού που βρίσκεται στη διασταύρωση δύο δρόμων. Ουσιαστικά λοιπόν κάθε τόπος βρίσκεται στη γωνία της συμβολής δύο δρόμων που ονομάζονται “γεωγραφικό μήκος” και “γεωγραφικό πλάτος”.

Οπως όλοι οι δρόμοι έτσι και αυτοί έχουν νούμερα για τους τόπους που βρίσκονται πάνω τους. Τα νούμερα αυτά διαφέρουν λίγο από εκείνα των σπιτιών γιατί αποτελούνται από έξι συνολικά ψηφία.

Διευθύνσεις.

Τα παιδιά πρέπει να είναι σε θέση να καταλαβαίνουν και λέξεις που δηλώνουν διεύθυνση. Λέξεις όπως “δεξιά, αριστερά, πάνω, κάτω” είναι το ίδιο κατευθυντήριες όπως οι λέξεις “ανατολή, δύση, βορράς, νότος”. Ανάλογα με την ηλικία που βρίσκονται τα παιδιά μπορούν να καταλάβουν και να χειριστούν τέτοιες έννοιες. Συνήθως από την ηλικία των 9 χρόνων και πάνω τα παιδιά μπορούν να προσανατολίζονται με τη βοήθεια των σημείων του ορίζοντα.

2. Χώρος: Φυσικά και ανθρωπογενή χαρακτηριστικά.

Κάθε χώρος παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα. Τί κάνει ένα χώρο ιδιαίτερο; Ποιά είναι τα φυσικά χαρακτηριστικά της πατρίδας του καθενός; Εχει ζέστη ή κρύο; Και αν τα χαρακτηριστικά αυτά είναι πολλά, τότε ποιά είναι τα πιο σημαντικά;

Πώς επηρεάζουν αυτά τον κόσμο που ζει εκεί; Ο άνθρωπος επιδρά και μεταβάλλει το χαρακτήρα ενός τόπου. Οι άνθρωποι μιλούν μια συγκεκριμένη γλώσσα, έχουν έναν τρόπο διακυβέρνησης και ορισμένες αρχές οικονομίας. Πώς οι άνθρωποι κατάφεραν και διαμόρφωσαν το περιβάλλον τους;

Προσπαθήστε να βοηθήσετε τα παιδιά να καταλάβουν τη γειτονιά τους. Εντοπίστε τις ομοιότητες και τις διαφορές - αν υπάρχουν - με άλλα μέρη. Δείξτε τους τα διάφορα κτίρια και τη χρησιμότητά τους. Ταιριάζουν τα κτίρια αυτά με το περιβάλλον και το

κλίμα ή είναι π.χ. βαριές, μεγάλες, και σκούρες κατασκευές σε ένα περιορισμένο και ηλιόλουστο λιμανάκι; Το σχήμα τους προδίδει τη χρήση τους στο παρελθόν ή τη σημερινή τους χρήση;

Δείξτε στα παιδιά τα ιστορικά ή φυσικά σημεία της πόλης τους. Υπάρχει φυσικό περιβάλλον στη γειτονιά τους (ζώα, φυτά); Αν η πόλη τους είναι κτισμένη δίπλα ή κοντά σε φυσικό λιμάνι, λίμνη ή ποτάμι πώς έχει επηρεάσει αυτό τη ζωή των κατοίκων;

3. Σχέσεις με τους τόπους: άνθρωπος και περιβάλλον.

Πώς ο άνθρωπος προσαρμόζεται στο περιβάλλον; Ποιές σχέσεις αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων και των τόπων; Πώς το μεταβάλλουν ώστε να πληρεί καλύτερα τις ανάγκες τους;

Οι γεωγράφοι εξετάζουν πού ζει ο άνθρωπος, γιατί εγκαθίσταται σε συγκεκριμένους χώρους, πώς εκμεταλλεύεται τους φυσικούς πόρους.

Ελέγχοντας τον κόσμο που μας περιβάλλει.

Ο κάθε άνθρωπος ελέγχει το περιβάλλον που τον περιβάλλει. Ενα τέτοιο περιβάλλον αποτελεί για τα παιδιά το σπίτι τους. Εκεί, βλέπουν πώς είναι τοποθετημένα τα έπιπλα ώστε να ταιριάζουν με το χώρο και το σχήμα του σπιτιού και ανάλογα με τη χρήση του κάθε επίπλου.

Ρωτήστε τα παιδιά να σας πουν τι νομίζουν ότι θα γινόταν αν δε μαζεύαμε τα σκουπίδια. Το πώς θα απαλλαγεί ο άνθρωπος από τα απορρίμματα αποτελεί ένα πρόβλημα με γεωγραφικές διαστάσεις.

Περιγράψτε στα παιδιά πώς ο άνθρωπος έχει διαμορφώσει το περιβάλλον με την κατασκευή τεχνητών λιμνών, τις διευθετήσεις των ποταμών σε τεχνητές κοίτες, την κατασκευή σπιτιών και πόλεων κλπ. Προσπαθήστε να εξηγήσετε πώς έφτασε ο άνθρωπος να χειρίζεται τέτοια θέματα και γιατί.

Δεν μπορεί όμως πάντοτε ο άνθρωπος να διαμορφώνει το περιβάλλον ανάλογα με τις ανάγκες του. Υπάρχουν και περιπτώσεις που δεν μπορεί να το αλλάξει όπως π.χ., η κατασκευή ενός δρόμου γύρω από ένα βουνό για να μπορέσει να το ξεπεράσει, η κατασκευή γεφυρών πάνω από τα ποτάμια κλπ.

Ρωτήστε τα παιδιά αν δεν είχαν στο σπίτι τους βρύση με τρεχούμενο νερό, τότε πού θα διάλεγαν να μείνουν;

4. Κινητικότητα: η ανθρώπινη αλληλεπίδραση.

Ο άνθρωπος έχει απλωθεί σε όλη τη Γη. Πώς πηγαίνει από το ένα μέρος στο άλλο; Ποιοί είναι οι τρόποι με τους οποίους μετακινείται ο ίδιος, τα προϊόντα του και οι πληροφορίες;. Ασχέτως πού ζεί, στηρίζεται στους υπολοίπους για την απόκτηση αγαθών και πληροφοριών.

Οι περισσότεροι άνθρωποι σχετίζονται με άλλους τόπους σχεδόν κάθε μέρα. Στηρίζονται σε άλλους τόπους για την τροφή τους, τα ρούχα τους και άλλα πράγματα από πολύ σημαντικά μέχρι τα πιο ευτελή. Ανταλλάσσουν πληροφορίες χρησιμοποιώντας συσκευές όπως το τηλέφωνο, την τηλεόραση, τις εφημερίδες (και γενικά τα ΜΜΕ) για να γεφυρώσουν τις αποστάσεις.

Διάφοροι τρόποι ταξιδιού.

Ρωτήστε τα παιδιά αν έχουν χρησιμοποιήσει διάφορα μέσα για να ταξιδέψουν, όπως αεροπλάνο, τρένο, αυτοκίνητο, πλοίο, ποδήλατο, ακόμα και κάρο. Χρησιμοποιήστε ένα χάρτη οδικό για να δείξετε τα διαφορετικά είδη δρόμων που υπάρχουν για διαφορετικά μέσα ταξιδού.

Ακολουθήστε την πορεία των αγαθών και των ανθρώπων.

Πείτε στα παιδιά να κοιτάξουν στο σπίτι τους διάφορα αγαθά που υπάρχουν όπως π.χ., είδη τροφίμων (κυρίως συσκευασμένα), ηλεκτρικά, ηλεκτρονικά, κλπ. για να διαπιστώσουν από πού έχουν έρθει.

Βοηθήστε τα να συσχετίσουν τα διάφορα αγαθά με τα χαρακτηριστικά του τόπου προέλευσής τους, π.χ. οι μπανάνες προέρχονται από μέρη όπου το κλίμα είναι ζεστό, το μαλλί προέρχεται από μέρη στα οποία είναι ανεπτυγμένη η κτηνοτροφία αιγοπροβάτων, δηλαδή κυρίως ορεινά μέρη, τα ψάρια από παραθαλάσσια μέρη, κλπ.

Ζητήστε από τα παιδιά να ψάξουν να βρούν από πού κατάγονται, αν έχουν έρθει οι γονείς τους από άλλα μέρη και ποιοί ήταν οι λόγοι που τους ανάγκασαν να αλλάξουν τόπο. Χρησιμοποιήστε χάρτη για να εντοπίσετε αυτά τα μέρη και να δείτε την πορεία που ακολούθησαν.

Πείτε στα παιδιά να ρωτήσουν συγγενείς τους μεγαλύτερης ηλικίας (π.χ. τη γιαγιά ή τον παππού) να τους πουν πώς ήταν ο κόσμος όταν ήταν εκείνοι μικροί στην ηλικία, τί έτρωγαν, πώς ντύνονταν, πώς μάθαιναν νέα από τον κόσμο (μακρινό ή κοντινό) κλπ.

 

Ακολουθήστε την κινητικότητα των ιδεών και πληροφοριών.

Οι νέες ιδέες και οι πληροφορίες έρχονται συνήθως πέρα από τον κόσμο που μας περιβάλλει άμεσα. Πώς όμως έρχονται μέχρι εδώ; Μιλήστε στα παιδιά για την εφημερίδα, το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, το fax, το computer. Πώς επικοινωνούσαν οι άνθρωποι παλιότερα;

5. Περιοχές: πώς σχηματίζονται και πως μεταβάλλονται.

Πώς μπορούν να περιγραφούν ή να συγκριθούν οι περιοχές; Πώς μπορούμε να χωρίσουμε τη Γη σε περιοχές για να τη μελετήσουμε; Οι γεωγράφοι χωρίζουν τις περιοχές σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τις φυσικές και τις πολιτικές-πολιτιστικές. Οι πρώτες απαρτίζονται από τις διάφορες μορφές του αναγλύφου (βουνά, ποτάμια, λίμνες, θάλασσες), το κλίμα, το έδαφος και τη φυσική πανίδα και χλωρίδα. Η πολιτική-πολιτιστική από πολιτικά, οικονομικά, θρησκευτικά, πνευματικά, αγροτικά, βιομηχανικά και αστικά χαρακτηριστικά.

Δείξτε στα παιδιά μερικά φυσικά μέρη του σχολείου τους, π.χ. την αυλή, τα δένδρα, τις αίθουσες. Ζητήστε από τα παιδιά να περιγράψουν την πόλη τους και να απαριθμήσουν φυσικά και πολιτικά χαρακτηριστικά της πόλης τους.

Κάντε μία συζήτηση γύρω από θέματα παραδοσιακών στολών. εορτών παραδοσιακών φαγητών, νομισμάτων, γραμματοσήμων. Ποιός ήταν και είναι ο ρόλος τους. Γιατί κάθε τόπος έχει δικούς του παραδοσιακούς χωρούς; Τι μπορεί να σημαίνει ο διαφορετικός ρυθμός των παραδοσιακών τραγουδιών που υπάρχουν από τόπο σε τόπο;

Συμπέρασμα.

Η γεωγραφία είναι ένας τρόπος σκέψης, παρατήρησης, απορίας και εκτίμησης του κόσμου που μας περιβάλλει. Είναι ένας τρόπος ζωής.


ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΧΑΡΤΩΝ | ΧΑΡΤΕΣ | ΠΡΟΒΟΛΕΣ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΧΑΡΤΩΝ | ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ