ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 12.061

Γ. Τσιάκαλος: Αρκετοί οι… μύθοι για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια στη χώρα μας


Μιλά σήμερα στην "Έρευνα" ο καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - Η αλήθεια είναι, τονίζει ο ίδιος ότι πολλά ιδιωτικά πανεπιστήμια θα είναι χειρότερα και θα περιορίζονται στη διδασκαλία

Αρκετοί καθηγητές πανεπιστημίων της χώρας μας μεταξύ αυτών και ο καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. Γιώργος Τσιάκαλος, υποστηρίζουν πως η ίδρυση ιδιωτικών (μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών) πανεπιστημίων νομιμοποιεί και θεσμοθετεί τους ταξικούς διαχωρισμούς στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και ταυτόχρονα οδηγεί σε μεγαλύτερη οικονομική αφαίμαξη των φτωχότερων κοινωνικών τάξεων και των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων. Ο ίδιος μέχρι τώρα σε άρθρα του έχει επισημάνει πως σε σχέση με τις προσπάθειες αλλαγής του άρθρου 16 του συντάγματος έχουν γεννηθεί και έχουν διαδοθεί πολλοί μύθοι που λειτουργούν -μερικές φορές ανεξάρτητα ή/και αντίθετα από τις προθέσεις όσων τους διαδίδουν- εφησυχαστικά και αποπροσανατολιστικά για τους πολίτες, προσθέτοντας πως είναι ανάγκη να διαλυθούν στο φως της πραγματικότητας του "υπαρκτού νεοφιλελευθερισμού". Για αυτούς τους μύθους ο κ. Τσιάκαλος μιλά σήμερα στην "Έρευνα".

Η συνέντευξη

Εκτιμάτε πώς υπάρχει ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στις παρακάτω κατηγορίες ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης:

α) ιδιωτικά β) μη κρατικά γ) μη κερδοσκοπικά (κατά κανόνα κοινωφελών ιδρυμάτων); Ποια είναι η άποψή σας;


"Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ τους ως προς τη νομική τους μορφή, αλλά καμιά ουσιαστική διαφορά ως προς τη φύση τους, τον τρόπο λειτουργίας τους, την επιβάρυνση που συνεπάγονται για όσους και όσες θέλουν να φοιτήσουν σ' αυτά, και τις επιπτώσεις τους στην κοινωνία.

Συχνά ορισμένα ιδρύματα φέρουν και τους τρεις χαρακτηρισμούς στον τίτλο τους, όπως δείχνει το παράδειγμα του "Διεθνούς Πανεπιστημίου της Βρέμης" στη Γερμανία (International University Bremen), που ιδρύθηκε το 1999 και, σωστά, ήδη θεωρείται ότι είναι ένα από τα πολύ καλά νέα πανεπιστήμια. Στην αυτο-παρουσίασή του αναγράφεται: "Ιδιωτικό, ανεξάρτητο πανεπιστήμιο, καταχωρημένο ως μη κερδοσκοπική οργάνωση" και διευκρινίζεται ως προς την έννοια "ανεξάρτητο πανεπιστήμιο" ότι σημαίνει "ανεξάρτητο από τον κυβερνητικό έλεγχο ως προς την αποστολή του, τις στρατηγικές του αποφάσεις, και τους πόρους του".

Θα παραμείνουμε σ' αυτό το πανεπιστήμιο για να αναδείξουμε ορισμένα χαρακτηριστικά αυτών των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που ιδρύονται πρόσφατα στην Ευρώπη.
Στο ιδρυτικό καταστατικό του αναφέρεται ότι πρόκειται για "ιδιωτικό θεσμό με στόχο την προώθηση της Παιδείας και της Επιστήμης" και ταυτόχρονα ότι "το Διεθνές Πανεπιστήμιο Βρέμης είναι κοινωφελές ίδρυμα". Η σύγκλητός του αποτελείται από τέσσερα άτομα μεταξύ των οποίων οι πρώην υπουργοί εξωτερικών των ΗΠΑ και της Γερμανίας James A. Baker και Hans-Dietrich Genscher. Ουσιαστικά διοικείται από ένα διοικητικό συμβούλιο του οποίου τα μέλη είναι στη συντριπτική πλειοψηφία εκπρόσωποι διαφόρων επιχειρήσεων. Μετά από μια συμφωνία που έκανε το πανεπιστήμιο με την εταιρεία Jacobs (καφές, σοκολάτες, τρόφιμα κλπ.) -παρόμοιας μορφής με εκείνη ανάμεσα στο Berkeley και τη Novartis- θα ονομάζεται από φέτος Jacobs International University Bremen. Τα δίδακτρα είναι για τις προπτυχιακές σπουδές 15.000 και για τις μεταπτυχιακές 20.000 ευρώ τον χρόνο.

Τα ίδια περίπου ισχύουν για τα άλλα ιδιωτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς η θεσμική μορφή την οποία επιλέγουν αποτελεί συνάρτηση αποκλειστικά του φορολογικού καθεστώτος που επικρατεί τη συγκεκριμένη στιγμή".

Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα περιοριστούν μόνον σε σχολές και κλάδους που δεν απαιτούν επενδύσεις στην υλικοτεχνική υποδομή και, συνεπώς δεν θα αφορούν στις θετικές επιστήμες και στην Ιατρική;

"Δεν είναι αλήθεια, όπως αποδεικνύεται ήδη από το γεγονός ότι το πρώτο ιδιωτικό πανεπιστήμιο της Γερμανίας ήταν το Ιατρικό Πανεπιστήμιο του Witten/Herdecke. Το ίδιο ισχύει για τις άλλες επιστήμες, καθώς για την ανάπτυξή τους ενδιαφέρονται επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε σχετικούς επιστημονικούς κλάδους. Χαρακτηριστικά είναι, πάλι για την ίδια χώρα, το πανεπιστήμιο που ίδρυσαν και λειτουργούν στην Φρανκφούρτη οι μεγαλύτερες τράπεζες (HfB - Business School of Finance & Management) και το ΤΕΙ Τηλεπικοινωνιών στη Λειψία που ίδρυσε και λειτουργεί η Γερμανική TELECOM (η φερόμενη ως υποψήφιος αγοραστής του ΟΤΕ)".

Ακόμα, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα είναι χαμηλότερης ποιότητας από τα δημόσια και, συνεπώς, η ίδρυσή τους δεν πρόκειται να επηρεάσει τα δημόσια πανεπιστήμια;

"Η αλήθεια είναι ότι πολλά ιδιωτικά πανεπιστήμια θα είναι χειρότερα και θα περιορίζονται στη διδασκαλία (παραλείποντας συνειδητά την έρευνα), ενώ ορισμένα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα είναι καλύτερα από τα δημόσια (με αποτέλεσμα να αποψιλώνουν τα τελευταία από ικανό προσωπικό).
Θα έχουμε δηλαδή αυτό που υπάρχει ήδη στις ΗΠΑ και από τους ιδεολόγους του νεοφιλελευθερισμού θεωρείται φυσικό και επιθυμητό. Είναι χαρακτηριστικό για τάσεις που επικρατούν σήμερα στην Ευρώπη ότι στο κείμενο της Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης που φέρει τον τίτλο "Ο ρόλος των πανεπιστημίων στην κοινωνία της γνώσης" και στο οποίο "καταδεικνύεται" η υστέρηση της Ευρώπης απέναντι στις ΗΠΑ, υπογραμμίζεται σε μια υποσημείωση η κατάσταση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στις ΗΠΑ:
"Συγκριτικά υπάρχουν πάνω από 4.000 ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στις ΗΠΑ. 550 από αυτά παρέχουν διδακτορικούς τίτλους και 125 αναγνωρίζονται ως "ερευνητικά πανεπιστήμια". Περίπου 50 από αυτά συγκεντρώνουν τις βασικές ικανότητες ακαδημαϊκής έρευνας στις ΗΠΑ, την κρατική χρηματοδότηση που υποστηρίζει την πανεπιστημιακή έρευνα και τα βραβεία Νόμπελ της χώρας για τις επιστήμες."

Αυτό περίπου είναι το μέλλον της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που επιδιώκεται με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Σημαντικές, όμως θα είναι και οι κοινωνικές επιπτώσεις, καθώς η πρόσβαση στους τρεις τύπους πανεπιστημίων -αυτό δείχνουν όλες οι εμπειρίες από τον κόσμο του "υπαρκτού νεοφιλελευθερισμού"- εξαρτάται από τις οικονομικές δυνατότητες των οικογενειών".

Δηλαδή;

"Ως αντίλογος στην τελευταία παρατήρηση διατυπώνονται δύο προτάσεις:

* Η πρώτη αφορά στα "κουπόνια" που μπορεί να δίνει το κράτος σε κάθε φοιτητή με τα οποία θα πληρώνει το πανεπιστήμιο που επιλέγει (στην Ελλάδα έχει διατυπωθεί από τους Μάνο και Ανδριανόπουλο, αλλά και από το ΠΑΣΟΚ στην τελευταία συζήτηση στη Βουλή).

* Η δεύτερη αφορά στη δυνατότητα χρηματοδότησης των σπουδών με ειδικά φοιτητικά δάνεια (που μπορεί να επιδοτούνται από το κράτος).

Γνωρίζουμε και για τα δύο ότι δεν αλλάζουν την πραγματικότητα που σχετίζεται με την ταξική προέλευση των φοιτητών/τριών, αλλά αντίθετα την κάνουν πολύ πιο δραματική.
Αυτό όμως που αλλάζει είναι ότι στην μεν πρώτη περίπτωση έχουμε μεταφορά πόρων από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα (που κάνει τα δημόσια πανεπιστήμια ακόμη πιο φτωχά), στη δε δεύτερη περίπτωση έχουμε μεταφορά δημόσιων πόρων προς τις τράπεζες και ταυτόχρονα επιβάρυνση των νέων ανθρώπων με χρέη που οδηγούν σε πολυποίκιλες εξαρτήσεις, Συνολικά παρατηρούμε πολύ μεγάλη αύξηση των διδάκτρων (στις ΗΠΑ στη δεκαετία 1993-2003 η αύξηση αυτή ήταν 47%) και των άλλων οικογενειακών δαπανών για τη φοίτηση σε ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το τελευταίο είχε ως αποτέλεσμα να είναι πολύ λιγότερες σήμερα οι οικογένειες στις ΗΠΑ που μπορούν να στείλουν τα παιδιά τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και πολύ περισσότερα τα νοικοκυριά που για να στείλουν τα παιδιά τους στο πανεπιστήμιο χρεώνονται (και μάλιστα με ακόμη μεγαλύτερα ποσά)".


Θα υπάρχουν επιπτώσεις στα δημόσια πανεπιστήμια;

" Οι επιπτώσεις στα δημόσια πανεπιστήμια θα αφορούν (πέραν από την αποψίλωση από ικανό προσωπικό, που αναφέρθηκε ήδη) στη δραματική μείωση των πόρων τους, στην πίεση των ιδιωτικών πανεπιστημίων προς ακόμη μεγαλύτερες αλλαγές στο πνεύμα της οικονομίας της αγοράς.

Ως προς το πρώτο οι εμπειρίες μιλούν από μόνες τους, έτσι ώστε ορισμένοι παρατηρητές των περικοπών στα κρατικά πανεπιστήμια των ΗΠΑ να εκτιμούν ότι σε περίπτωση που οι τάσεις των τελευταίων χρόνων δεν αντιστραφούν θα πρέπει να μιλούμε για το τέλος της "κρατικής περιόδου" στην ιστορία της τριτοβάθμιας Παιδείας των ΗΠΑ.

Ως προς το δεύτερο είναι χαρακτηριστική η πρόσφατη δήλωση της Ομοσπονδίας Ιδιωτικών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της Γερμανίας: "Θέλουμε να δώσουμε το εναρκτήριο λάκτισμα για τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στα Ανώτατα Ιδρύματα και να τις διαμορφώσουμε από κοινού. Ένας από τους σημαντικότερους στόχους της Ομοσπονδίας μας είναι η ισότιμη μεταχείριση όλων των ιδρυμάτων από το κράτος -ανεξάρτητα από τον φορέα τους, τη νομική τους μορφή ή τον εσωτερικό τους κανονισμό". Είναι φανερό ότι οι ισχυρές οργανώσεις των βιομηχάνων και των εργοδοτών αποκτούν για τις επιδιώξεις τους έναν νέο και "θεσμικά έγκυρο" σύμμαχο, και είναι φυσικό να βοηθήσουν με τη σειρά τους αυτόν τον σύμμαχο να διεκδικήσει ένα μεγάλο μέρος του δημόσιου πλούτου που μέχρι σήμερα κατευθυνόταν στα δημόσια ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα".


Αρκετοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν πως δεν θα βρεθούν στην Ελλάδα επιχειρηματίες για να κάνουν τις απαραίτητες επενδύσεις παρά μόνον οι "μικρομεσαίοι" ιδιοκτήτες των σημερινών Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών. Συνεπώς, όσα συνέβησαν στις άλλες χώρες ("τρεις τάξεις πανεπιστημίων", μεταφορά πόρων, αύξηση των οικογενειακών δαπανών ) δεν πρόκειται να συμβούν εδώ…

"Πρόκειται για λάθος που προέρχεται από πλήρη άγνοια του τρόπου που λειτουργεί η καπιταλιστική κοινωνία. Όσοι το ισχυρίζονται εννοούν ότι σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον το μεγάλο κεφάλαιο θα αφήσει μια αγορά με τζίρο πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ στην αποκλειστική νομή των μικρών και μικρομεσαίων.
Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα, ως μία από τις ελάχιστες χώρες της ΕΕ όπου η προσφορά θέσεων σε ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπολείπεται κατά πολύ της ζήτησης, αποτελεί την πιο προνομιακή αγορά τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ευρώπη. Υπενθυμίζω την εξέλιξη σε άλλες χώρες που αντιμετώπιζαν παρόμοια κατάσταση. Σε χώρες όπως η Βραζιλία, οι Ινδίες, η Κολομβία, η Ινδονησία, η Κορέα και οι Φιλιππίνες το ποσοστό αυτών που φοιτούν σε ιδιωτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης κυμαίνεται μεταξύ 60 και 85%. Μόνο στην Κίνα ιδρύθηκαν στο διάστημα 1995-1999 500 νέα ιδρύματα κατά κανόνα από επιχειρηματίες χωρών του ΟΟΣΑ.

Συνεπώς, το μόνο που κάνει ο μύθος είναι να συμβάλλει στον εφησυχασμό που με βεβαιότητα θα οδηγήσει σε ένα δυσάρεστο ξύπνημα".

Αν το κράτος δεσμευτεί να αυξήσει τη χρηματοδότηση των δημόσιων Πανεπιστημίων χρειάζεται να φοβούμαστε αρνητικές συνέπειες από την κατάργηση του άρθρου 16;

"Πρόκειται για ένα επικίνδυνο (επειδή επιτρέπει σε ορισμένους να προσποιούνται αγωνιστική συμπεριφορά και να συμπαρασύρουν ανθρώπους σε αγώνες χωρίς αντίκρισμα) και ταυτόχρονα ένα προφανώς αυτοαναιρούμενο επιχείρημα.

Η αλήθεια είναι ότι η υποχρηματοδότηση των δημόσιων πανεπιστημίων τα τελευταία χρόνια, όχι μόνον στην Ελλάδα, ήταν η κερκόπορτα που αφέθηκε ανοιχτή για να κάνει δυνατή και να νομιμοποιήσει στην κοινή γνώμη την εισβολή των ιδιωτικών, και είναι γνωστό ότι καμιά ζωογόνα πνοή δεν θα είναι δυνατή στη νεοφιλελεύθερη ατμόσφαιρα που απαγορεύει από θέση αρχής την ιδιαίτερη θετική μεταχείριση του δημόσιου σε σχέση με το ιδιωτικό. Ακόμη και στις χώρες που επιδιώκουν να ενισχύσουν την κυριαρχία των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, και για τον σκοπό αυτό δεν συμμερίζονται την άποψη για περιορισμό της συμμετοχής του κράτους, η εφαρμογή αυτής της πολιτικής γίνεται με την ενίσχυση ελάχιστων δημόσιων πανεπιστημίων -ως πανεπιστήμια αριστείας- εις βάρος των υπόλοιπων δημόσιων πανεπιστημίων.

Η πολιτική του περιορισμού των δαπανών του κράτους για τα δημόσια πανεπιστήμια είναι άλλωστε αυτή που θεμελιώνει την "ανάγκη" ύπαρξης των ιδιωτικών, και δεν είναι το απροσδόκητο φύτρωμα των ιδιωτικών που απαιτεί για την αντιμετώπισή τους την ιδιαίτερη φροντίδα των δημοσίων.

Αποκαλυπτική είναι η περιγραφή της ΕΕ, όπου η υποχρηματοδότηση των πανεπιστημίων θεωρείται δεδομένη και, περίπου, αφετηρία και δομικό στοιχείο των "μεταρρυθμίσεων". Στην περιγραφή αυτή γίνεται επίσης φανερό το μέγεθος που θα αποκτήσει η αγορά της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης".

Και, τέλος, η ποιότητα των ιδιωτικών Πανεπιστημίων θα εξαρτηθεί από τον εκτελεστικό νόμο;

" Η αλλαγή του άρθρου 16 σημαίνει αποδοχή του νέου πνεύματος που καλούμαστε (από τους θεωρητικούς του νεοφιλελευθερισμού) να υιοθετήσουμε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Μετά από αυτό το βήμα αναλαμβάνουν πλέον άλλοι θεσμοί -ορισμένοι από τους οποίους αναδείχτηκαν προηγουμένως- να φέρουν στα μέτρα της οικονομίας της αγοράς το σύνολο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, και σ' αυτό τα πλαίσιο θα κινηθεί υποχρεωτικά ο εκτελεστικός νόμος.

"Δεν είναι πιο σημαντικό να περισώσουμε κάτι στο δημόσιο πανεπιστήμιο συναινώντας με όρους στην αλλαγή του άρθρου 16 από το να γίνει η αλλαγή χωρίς τη δική μας συναίνεση και χωρίς τους δικούς μας όρους;", ρωτούν κάποιοι. Εσείς τι λέτε σ’ αυτό;

Η απάντηση είναι: Όχι.

Αυτή τη στιγμή ο καπιταλισμός επιχειρεί την ολοκλήρωσή του μετατρέποντας τα πάντα σε εμπόρευμα. Στην πλήρη εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης αναγνωρίζουμε θανάσιμους κινδύνους

·1 για την ελευθερία των ανθρώπων (εξαιτίας του βάρους των χρεών από τις σπουδές, που οδηγούν ήδη σήμερα σε σχέσεις εργασίας που προσιδιάζουν στη δουλεία),

·2 για τη δημοκρατία, ακόμη και ως σύστημα που υπόσχεται τυπική ισότητα ευκαιριών σε όλους τους ανθρώπους (εξαιτίας της νομιμοποίησης μιας απολύτως ταξικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης),

·3 για τη δυνατότητα να σχεδιάζουν οι κοινωνίες με τη βοήθεια της επιστήμης το παρόν και το μέλλον τους (εξαιτίας της ιδιωτικοποίησης της έρευνας και των αποτελεσμάτων της).