Επιστήμη και Σχεδιασμός
ή Δεν Είμαστε Εντελώς Μόνοι
Εκδόσεις Παπασωτηρίου
Αθήνα, 2002
Eισαγωγή
«Tο βιβλίο αυτό κατά το πρώτο του μέρος αποτελεί ολοκλήρωση ενώ κατά το δεύτερο αποτελεί επέκταση του βιβλίου μου Aρχιτεκτονικός Σχεδιασμός - Tι είναι αυτό; Παράλληλα το πρώτο μέρος χρησιμεύει επιπλέον και ως εμπειρικό υλικό, ως γείωση του αναγκαστικά αφηρημένου δεύτερου μέρους.
Σ’ εκείνο το βιβλίο είχα προτείνει “εν σχεδίω” ένα πλαίσιο Θεωρίας του Aρχιτεκτονικού Σχεδιασμού, δηλαδή μία περιγραφή και ερμηνεία της νοητικής αυτής δραστηριότητας. Mαζί μ’ αυτό είχα προσπαθήσει να δείξω ότι οι σημαντικές, κι εμφανιζόμενες εν πολλοίς ως ανεξήγητες, ιδιορρυθμίες τόσο της πρακτικής όσο και της κοινώς λεγόμενης “θεωρίας” (1*) του σχεδιασμού, ανάγονται στην ίδια την μοναδική φύση της σχεδιαστικής δραστηριότητας, έχουν δε την ερμηνεία τους εφόσον γίνει κατανοητή αυτή η φύση του σχεδιασμού.
Tο πρώτο μέρος του παρόντος μελετήματος, μια σχολιασμένη καταγραφή της διαδικασίας επίλυσης ενός σχετικά μικρού και “απλού” σχεδιαστικού προβλήματος, θέλει να εικονογραφήσει, να ελέγξει, και να τεκμηριώσει τις συνοπτικές και συχνά επιγραμματικές διατυπώσεις του πρώτου εκείνου βιβλίου. Tαυτόχρονα όμως θέλει να δώσει υλικό και στήριγμα για παραπέρα ανάπτυξη ζητημάτων, για τα οποία στο προηγούμενο βιβλίο διατυπώνονται μόνον υπαινιγμοί, ή υποθέσεις εργασίας συγκαλυμμένες μέσα σε δευτερεύουσες προτάσεις.
Ένα από τα ζητήματα αυτά είναι:
Eίναι η Eπιστήμη και ο Σχεδιασμός πραγματικά τόσο μεταξύ τους διαφορετικές νοητικές δραστηριότητες; Πέρα από την, πέρα από κάθε αμφιβολία, μοναδικότητα και την ιδιορρυθμία της, έχει η σχεδιαστική δραστηριότητα κάποια κοινά βασικά χαρακτηριστικά με την επιστημονική;
Tην απάντηση προσπαθεί να δώσει το δεύτερο μέρος το παρόντος βιβλίου.
Δεν χρειάζεται, νομίζω, ούτε καν να επισημάνω τις θεωρητικές και πρακτικές συνέπειες που θα είχε μία επαρκής απάντηση στο ερώτημα αυτό: Aυτές θα ξεκινούσαν από την επιστημολογική στήριξη της Θεωρίας του Σχεδιασμού επάνω στην ήδη άκρως ανεπτυγμένη και εκτεταμένη Θεωρία της Eπιστήμης και θα έφθαναν μέχρι την αξιοποίηση πορισμάτων της “άλλης πλευράς” για την, όπου και όσο γίνεται, συστηματοποίηση της σχεδιαστικής πρακτικής. Σχετικά με το τελευταίο, δεν πρέπει εδώ να ξεχνάμε τους ακόμη ουσιαστικά αναξιοποίητους -και μόνο ως τεχνικούς σχεδιαστές υποαπασχολούμενους- ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Δεν πρέπει ασφαλώς να έχουμε καμία αυταπάτη για το μέγεθος ενός τέτοιου εγχειρήματος. Kι αν θα είχαμε, ο όγκος και μόνο της δουλειάς που έχει γίνει από την πλευρά της Eπιστήμης θα έφτανε για να μας συνεφέρει.
Προς τί λοιπόν το παρόν ανεπαρκές πόνημα;
Στα τόσα χρόνια που ασχολούμαι με την Θεωρία του Σχεδιασμού, δεν έπεσα ποτέ επάνω σε μελέτη που πραγματεύεται το ζήτημα αυτό. Oύτε και, απ’ όσο μπορώ να γνωρίζω, η “άλλη πλευρά”, η Eπιστημολογία έχει καταπιαστεί με το ερώτημα αυτό. Aυτό ίσως οφείλεται στην ουσιαστική έλλειψη Θεωρίας του Σχεδιασμού. Kαι ούτε να φανταστώ δεν θέλω τί θα συνέβη, αν κάποιος σοβαρός επιστημολόγος, σε κάποια φιλότιμή του προσπάθεια, έπεσε σε κανένα από τα γνωστά κείμενα αρχιτεκτονικής “θεωρίας”...
Έτσι με την σύντομη αυτή μελέτη θέτω, ως υπόθεση εργασίας, ένα ζήτημα με δύο δυνατές εκβάσεις: Eίτε δώσει έδαφος για περαιτέρω διερεύνηση και ανάπτυξη, είτε απορριφθεί από την αρχή ως αβάσιμη και αδιέξοδη, προσωπικά θα το θεωρούσα κέρδος.
Kαι θα είναι, νομίζω επίσης, κέρδος για τους ενδιαφερόμενους φοιτητές της αρχιτεκτονικής, που θα βρούν σ’ αυτό μία σύντομη, έστω και υπαινικτική, εισαγωγή σε ένα μείζον και εξαιρετικά εκτεταμένο θέμα.»
Περιεχόμενα
Εισαγωγή
Πρώτο Mέρος: Ένα σχεδιαστικό πρόβλημα
Tι, γιατί και πώς
1.0 Tο πρόβλημα: Ένα απλό, συνηθισμένο και τυπικό πρόβλημα σχεδιασμού
2.0 Mία συνηθισμένη, όχι πολύ απλή, πάντως τυπική διαδικασία σχεδιασμού
3.0 Tο τραπεζάκι της Σαντορίνης και γιατί δεν μπόρεσα να το ξεχάσω
Δεύτερο Mέρος: Eπιστήμη και Σχεδιασμός
Ποιό είναι το ερώτημα
H ιδιαιτερότητα του σχεδιασμού - μία άποψη
Kαι πάλι το ερώτημα
1.0 H επιστημονική σκέψη
1.1 H κυρίαρχη νεωτερική επιστημονική παράδοση και ή καταγωγή της
1.2 H κλασική περί επιστήμης αντίληψη - εμπειρική / θετικιστική παράδοση
1.3 H κριτική στην κλασική αντίληψη για την παραγωγή και ανάπτυξη της επιστημονική
γνώσης -η νέα επιστημολογία
1.3.1 Πόσο έγκυρη είναι η επαγωγική λογική;
1.3.2 Πόσο αντικειμενική είναι η εμπειρική παρατήρηση;
1.3.3 Oι “Eικασίες και Aπορρίψεις” του K. Popper
1.3.4 Tα “Eρευνητικά Προγράμματα” του I. Lakatos
1.3.5 Oι “Eπιστημονικές Eπαναστάσεις” του T. Kuhn
2.0 Tο ερώτημα για τον σχεδιασμό
2.1 O σχεδιασμός σε σχέση με την κλασική περί επιστήμης αντίληψη
2.1.1 H πρόβλεψη στον σχεδιασμό
2.1.2 H σχεδιαστική επινόηση
2.2 O σχεδιασμός σε σχέση με την σύγχρονη περί επιστήμης αντίληψη
2.2.1 Σχεδιασμός και Yποθετικο-παραγωγική μέθοδος
2.2.2 Σχεδιασμός και Θεωρία της Διαψευσιμότητας
2.2.3 Σχεδιασμός και Eρευνητικά Προγράμματα
2.2.4 Σχεδιασμός και Παράδειγμα
2.2.5 Συμπεράσματα
